چکیده:
بررسی و تحلیل جامعه آماری دانشمندان علوم عقلی عصر سلجوقی مساله مقاله حاضر است و نویسنده در پی پاسخ بدین پرسش ها است که روند آماری جامعه علما در دوره سلجوقی چگونه بوده و این روند چه معانی و دلالتهایی دارد؟ برای یافتن پاسخ این پرسش ها، عصر سلجوقی به سه دوره تقسیم، و جامعه آماری دانشمندان هر دوره با توجه به زیست علمی آنها، نخست بر اساس شمار، سپس بهصورت درصد در جداول و نمودارهایی ترسیم گردیده است. با تحلیل دادههای این جداول و نمودارها، معلوم میشود درصد دانشمندان علوم عقلی عصر سلجوقی با گذر از دوره اول (431-485ﻫ) به دورههای دوم (485-552ﻫ) و سوم (552-584ﻫ) نه تنها کاهش نداشته بلکه نمودار درصدی آن در دوره دوم بر رغم تضعیف مرکزگرایی، و در دوره سوم، با وجود پراکندگی و ناپایداری سیاسی، افزایش چشمگیری را نشان می دهد و درواقع درصد جامعه آماری دانشمندان علوم عقلی روندی افزایشی داشته است.
خلاصه ماشینی:
هرچند بنا بر دلایلی از جمله تعدد و نیز تفصیل بسیار زیاد برخی از آنها، فقدان فهرست زمانی و ادواری در برخی از آثار، به کار بردن فهرست حروف الفبایی دانشمندان از صدر اسلام و التزام نویسندگان این مقاله به تشخیص دوره بر اساس زیست علمی هر دانشمند که در برخی از موارد با قراین غیر مستقیم صورت پذیرفته است ، بررسی و استخراج فراوانی آنها را بسیار طاقت فرسا و طولانی کرد، با این همه تلاش فراوانی صورت گرفته تا با ملحوظ نمودن دو شاخصه زیست علمی و طبقه بندی علوم عقلی، جامعه آماری دانشمندان عصر سلجوقی به تفکیک هر دوره به دست آید.
بر اساس این دوره بندی قراردادی سعی شده بدین پرسش ها پاسخ داده شود که جامعه آماری دانشمندان حوزه علوم عقلی در این سه دوره نشان دهنده چه سیری است و چگونه می توان آن را تحلیل نمود؟ این پژوهش که با روش کمی و تحلیل داده های به دست آمده از آن سامان یافته است به دنبال این مدعا است که نمودار درصدی دانشمندان هر دوره از عصر سلجوقی، از وضع رو به افزایشی برخوردار بوده ، به حدی که دوره سوم بالاترین درصد دانشمندان را با توجه به سنوات کمتر نسبت به دوره های پیش از خود داراست .
در ادامه بحث دو نکته حائز اهمیت است : نخست آن که میتوان این ملاحظه را مطرح کرد که افزایش آمار دانشمندان علوم عقلی در دوره دوم می تواند به زیرساخت های علمی دوره اول باز گردد، هم چنان که شمار دانشمندان دوره نخست سلجوقی نیز میتواند تحت تأثیر دوره غزنوی قرار داشته باشد.