چکیده:
قانون یکی از اصلی ترین موضوعات فلسفه سیاسی به شمار می آید. ارائه قوانین منسجم و کامل یکی از معیارها و راهکارهای ارزیابی یک فلسفه سیاسی مطلوب به شمار می آید. قوانینی کامل و خوب هستند که از یک سو، همه عرصه های جامعه سیاسی را دربر بگیرند، و از سوی دیگر، منطبق بر هستی شناسی و انسان شناسی واقعی باشند. در این پژوهش انواع قوانین در نظام سیاسی اسلام از منظر شهید سیدمحمدباقر صدر بررسی شده است. در عرصه حکومتی، قوانین ثابت اسلام، دارای نظام واره ای ثابت و منطبق بر ویژگی های ثابت عالم هستی بوده، نیز دارای ویژگی متغیر و منطبق با شرایط متغیر زمانه است. این ویژگی ها سبب شده است قوانین اسلام مبتنی بر مهم ترین مبانی خداشناسی و انسان شناسی باشند و دارای ویژگی همه زمانی و همه مکانی و جامعیت باشند. قوانین اسلام به سبب تطابق با قوانین طبیعت و هستی و نیز به سبب انطباق با قوانین فطری انسان، مطلوب ترین و جامع ترین قوانین به شمار می آیند.
خلاصه ماشینی:
شهید صدر به واسطه این معرفت وحیانی (ق: 36ـ37؛ محمد: 10؛ یوسف: 109؛ حج: 45و46؛ جن: 16؛ اعراف: 96؛ سبأ: 34ـ35؛ کهف: 59؛ رعد: 11) بیان می دارد که قرآن همواره به ما و عقول تمامی بشر هشدار می دهد (صدر، بی تا، ص 137) که بر عالم هستی، سنن و قوانینی حاکم است، و برای اینکه انسان بتواند بر سرنوشت خود حاکم شود و حکومت و جامعه سیاسی موفقی داشته باشد، لازم است این سنت ها و قوانین را بشناسد و آنها را رعایت کند.
اما سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که شهید صدر با توجه به کدام یک از مبانی معرفت شناختی، هستی شناختی و یا انسان شناختی خود، به این تقسیم بندی اقدام کرده است؟ چرا خداوند برخی از قوانین (قوانین منصوص و ثابت) را قطعی و ثابت قرار داده و هیچ گونه اجازه تغییری به انسان نداده است؟ و در برخی دیگر از قوانین (قوانین متغیر و منطقه الفراغ)، اجازه تغییر (در حدودی که با قوانین ثابت تضادی نداشته باشد) به انسان داده است؟ در اینجا به تقسیم قوانین تشریعی می پردازیم: الف.
با توجه به اینکه شهید صدر در جاهای گوناگون ابراز داشته است قوانین متغیر باید بر اساس احکام شرعی منصوص تدوین شود (الحسینی، 1989ق، ص 355ـ356)، ازاین رو، هرچند مردم ـ مانند متخصصان ـ نیز در مجلس اهل حل و عقد یا مجلس شورای اسلامی می توانند قوانینی تصویب کنند، اما تطبیق مخالفت نداشتن این قوانین با قوانین منصوص شرعی و قانون اساسی بر عهده ولی امر و رهبر است که ایشان می تواند از مجتهدان جامع الشرائط در این امر کمک بگیرد.