چکیده:
محمد بن حسن طوسی (م460 ق) صاحب سه کتاب مهم و اساسی در علم رجال شیعه است که دو کتاب به نامهای فهرست و رجال تالیف خود او و دیگری املا و گزینش کتاب رجال کشی است که شیخ طوسی آن را اختیارالرجال نام نهاد.
در هر یک از این آثار با توجه به اهداف نویسنده از تالیف آنها، نوع ارایه اطلاعات رجالی پیرامون راویان و اصحاب اصول و تصانیف با دیگری متفاوت است.
نویسندگان مقاله حاضر در صددند روش شیخ طوسی را در ارایه اطلاعات نقدالرجالی (جرح و تعدیل اشخاص و ارزیابی اعتبار آثار آنان) با توجه به دو کتاب فهرست و رجال او به دست آورده اند.
نتیجه حاصل از این پژوهش چنین است که در پیش گرفتن شیوه مصلحتی، توجیه گر بخشی از روش و عملکرد محافظه کارانه شیخ در انعکاس آرای رجالی اوست. شیخ بنا بر عللی که در مقاله بررسی شده بسیاری از اطلاعات رجالی را ارایه نداده است
خلاصه ماشینی:
"در توجیه این رویکرد شیخ که از بیان ضعف ضعیفان حتی الامکـان پرهیـز مـی کرده گفته شده منازعات علمی و مذهبی بین شیعیان و اهل سنت و همچنـین اخـتلاف نظر میان بزرگان شیعه در زمینه بسیاری مسایل ،از جمله عللی بود که در روزگار شـیخ ،امنیت علمی و تحقیقاتی آن عصر را با خطر مواجه کرده بود، لذا شیخ طوسی به عنوان یک منجی و چاره گر پا به عرصه جریانات علمی گذاشت و در ارایه آثار خـود روشـی در پیش گرفت که هم از کیان مذهب شیعه در مقابل اهـل سـنت دفـاع کنـد و هـم بـه شکلی به اختلاف مشایخ شیعه پایان داده باشد(معارف ، مقایـسه دیـدگاههای رجـالی نجاشی و شیخ طوسی، ٥١).
جعفر بن محمد بن مالک فزاری نیز با وجود تضعیف های شـدید ناقـدان علـم رجال در قم و بغداد، در کتاب رجال مورد توثیق شیخ واقع شده ، این در حالی است که او حداقل از تضعیف جعفر بن محمد بن مالک به دست ابن ولید یا شیخ صدوق آگاهی داشته است چون ذیل نام محمد بن احمد بن یحیی او را به نقـل از صـدوق در شـمار راویان استثنا شده از کتاب نـوادر الحکمـة محمـد بـن احمـد بـن یحیـی آورده اسـت (فهرست ، ٤٠٨).
٤-توجه به آرای رجالی اهل سنت در جرح و تعدیل اشخاص با توجه به این که شیخ طوسی در کتاب رجال و فهرست خود نام راویـان اهـل سنت و مؤلفان عامی مذهب را که برای شیعه کتاب نوشته اند آورده است طبیعی اسـت که یکی از منابع مهم او در داوریهایش دربارٔە این اشخاص منابع اهـل سـنت بـوده کـه شیخ نیز هر جا لازم دانسته به تناسب به آنها مراجعه و یا از آنها نقل نموده است ."