چکیده:
در هجونامه منسوب به فردوسی سه بیت معروف وجود دارد که ضبط اصلی آن ها مطابق با کهن ترین منابع چنین است : درختـی کـه تلـخ آمـد او را سرشـت گـرش درنشـانی بـه بـاغ بهشـت ور از جـوی خلـدش بـه هنگـام آب به بیخ انگبین ریـزی و شـیر نـاب ســـرانجام گـــوهر بـــه کـــار آورد همـــان میـــوة تلـــخ بـــار آورد این سه بیت که به احتمال بسیار، بر الگوی دو بیت از آفرین نامـه بوشـکور بلخـی سـاخته شده ، به دلیل شهرت انتساب به فردوسی و هجونامه نامدار او بسیار مـورد توجـه و تقلیـد شعرای دیگر قرار گرفته است ؛ به طوری که می تـوان آن را یکـی از پرتقلیـدترین قطعـات شعری منسوب به فردوسی و حتی تاریخ شعر فارسی دانست . قدیمیترین اسـتقبال از ایـن سه بیت در فرامرزنامه بزرگ (اواخر قرن پنجم ) است و پس از آن از سدة هشتم و نهم بـه بعد، گویندگان مختلف به نظیره گویی آن برخاسته انـد کـه مشـهورترین آن هـا چهـار بیـت هاتفی جامی است . در این مقاله چهارده نمونه از تقلیدها و قطعات مشابه سه بیت منسوب به فردوسی، به ترتیب تاریخی معرفی و بررسی شده است .
خلاصه ماشینی:
"(دربارة سه بیت مشهور منسوب به فردوسی و سابقه و سیر تقلید از آن ها در شعر فارسی) دکتر سجاد آیدنلو 1 چکیده در هجونامۀ منسوب به فردوسی سه بیت معروف وجود دارد که ضبط اصلی آن ها مطابق با کهن ترین منابع چنین است : درختـی کـه تلـخ آمـد او را سرشـت گـرش درنشـانی بـه بـاغ بهشـت ور از جـوی خلـدش بـه هنگـام آب به بیخ انگبین ریـزی و شـیر نـاب ســـرانجام گـــوهر بـــه کـــار آورد همـــان میـــوة تلـــخ بـــار آورد این سه بیت که به احتمال بسیار، بر الگوی دو بیت از آفرین نامـۀ بوشـکور بلخـی سـاخته شده ، به دلیل شهرت انتساب به فردوسی و هجونامۀ نامدار او بسیار مـورد توجـه و تقلیـد شعرای دیگر قرار گرفته است ؛ به طوری که می تـوان آن را یکـی از پرتقلیـدترین قطعـات شعری منسوب به فردوسی و حتی تاریخ شعر فارسی دانست .
بحث و بررسی سه بیت مذکور به رغم شهرت انتساب آنها به فردوسی، به دلیل نبودن در نسخه های مهـم و معتبـر شاهنامه قطعا مربوط به متن حماسۀ ملی ایران نیست و دربارة تعلق آنهـا بـه هجونامـه هـم بـه جهـت اختلاف نظر دربارة اصالت یا عدم اصالت موضوع هجویه سرایی فردوسی (در ایـن بـاره ، رک : آیـدنلو، ١٣٩٤: ١٠٥-١١١؛ خطیبی، ١٣٩٥: ٢-٤٢) و متأخر بودن منابع نقل ابیات موسوم به هجونامه نمی تـوان رأی قاطعانه داد و به عقیدة نگارنده ، شرط احتیاط علمی این اسـت کـه فعـلا آنهـا را جـزو بیـت هـای منسوب به نام فردوسی بدانیم ."