چکیده:
صاحبنظران، برای ارتباط از جنبه مواجهه مخاطب با پیام، مدلهای چندی را مطرح کردهاند که در قالب دو رویکرد اساسی بیان شده است. در رویکرد نخست که مدل انتقالی یا خطی نامیده میشود، مخاطب در برابر پیام، کموبیش منفعل فرض میشود و همسو با رمزگذاری فرستنده، به رمزگشایی پیام میپردازد اما در رویکرد دوّم که مدل مبادلهای نام گرفته، مخاطب فعّال فرض میشود و بر اساس تفسیر و تحلیل خود پیام را رمزگشایی میکند. در این مقاله ابتدا به تبیین مختصات و تفاوتهای این دو رویکرد پرداخته شده است و سپس با اشاره به برخی از آیات قرآن و با نظر به عوامل تاثیرگذار بر تفسیر و تحلیل پیام از سوی مخاطبان، رویکرد قرآن که تایید رویکرد مبادلهای است تبیین شده است. از دیدگاه قرآن، عواملی مانند علم و دانش، تعقل و تفکّر، فطرت و پاکیزگی روح در انسان، موجب میشوند که مخاطب در برابر پیام، منفعل نباشد و با تفسیر و تحلیل خود به رمزگشایی آن بپردازد.
خلاصه ماشینی:
"هرچنـد ممکـن اسـت در این موضوع ، بین مخاطبان رسانه هایی که در آنهـا فرسـتنده و گیرنـده پیـام ، نقـش هـای تعریف شده و متفاوتی دارند؛ مانند رادیو و تلویزیون و رسانه هایی که در آنها فرسـتنده و گیرنده پیام ، جابه جا می شوند؛ مانند اینترنت و تلفن همـراه ، تفـاوت قایـل شـویم بـه طوری که مصداق واقعی آنچه گفته شد، یعنی جمع بین نظریه انتقال و تعامل ، بیشتر در رسانه های از نوع اول قابل طرح است .
در ضمن باید توجه داشت که یکی از عوامل مهم قوت گرفتن رویکـرد تعـاملی در برابر رویکرد انتقالی ، شکل گیری فضای رقابتی در دهه های اخیر اسـت چراکـه در آغـاز پیدایش رادیو و تلویزیون که ارسال پیام رقابتی نبـود و مخاطبـان در معـرض پیـام هـای مختلف قرار نمی گرفتند، قدرت انتخاب محدود بود و دریافت پیـام هـای یـکدسـت و تکبعدی موجب می شد که مخاطبان کمتر به خواسـته هـای متفـاوت خـود فکـر کننـد؛ بنابراین ، یک عامل مهم در خارج کردن مخاطبـان از انفعـال ، درواقـع زنـده شـدن روح تمایلات و نیازهـای گونـاگون در آنـان ، بـر اثـر مواجهـه بـا پیـام هـایی بـا محتواهـا و ساختارهای گوناگون بوده است ؛ حتی اگر پیدایش این شرایط ، موجب برانگیخته شـدن تمایلات و خواسته های کاذب و غیرواقعی مخاطبان باشد.
به این ترتیب ، اکنـون ضـرورت دارد کـه در بـاب نظریـه هـا، راهبردهـا و عملکـرد رسانه های جمعی ، بحث های دقیق تر و متفاوتی از آنچه در حال حاضر در جریان اسـت صورت گیرد که لازمه آن ، مطالعه در مسائل مهـم ارتباطـات و رسـانه هـای جمعـی بـر اساس پارادایم هایی متفاوت درباره انسان و جهان هستی است ."