چکیده:
با گذر زمان و نمود مکاتب مادیگرا در اروپا و به تبع آن ممالک اسلامی، تفسـیر قـرآن هـم سمت و سوی جدیدی یافت به نحوی که مفسران از همین اندیشـه هـا و تحـولات عصـر، در جهت تفسیر قرآن تاثیر پذیرفتند. این نظرات به مرور به ایران هم راه پیدا کرد. مهدی بازرگان از جمله مفسرانی است که این تاثیر را در تفسیر خود نشان داده است . به عبارتی بازرگـان تـا حد زیادی تفسیر خود را به نیازهای دوران و شـبهه هـای برآمـده از مکاتـب عصـری چـون : لیبرالیسم ، داروینسیم و کمونیسم و مارکسیسم و اندیشه هـا و نظریـات مطـرح شـده مدرنیتـه همچون دموکراسی اختصاص داده است . این نوشتار که بـه شـیوه کتابخانـه ای و توصـیفی و تحلیلی فراهم آمده به چگونگی اثر پذیری تفسیر بازرگان از جریان های روز پرداخته و ثابـت کرده است که وی در تفسیر قرآن از این اندیشه ها متاثر بوده و توانسته بـا اسـتناد بـه آیـات قرآنی، برخی اصول و نظریات مطرح شده در مکاتب ماتریالیستی و نیز جریان هـا و تحـولات عصر خود –در قالب رد یا نقد و در برخی موارد، تایید آنها- پاسخ دهد.
خلاصه ماشینی:
"چنانکـه آیـه ٥٩ سوره نسا آمده است : ﴿یا أیها الذین آمنوا أطیعوا الله وأطیعوا الرسول وأولی الأمـر منکم فإن تنازعتم فی شیء فردوه إلی الله والرسول إن کنـتم تؤمنـون باللـه والیـوم الآخر ذلک خیر وأحسن تأویلا﴾ (نساء:٥٩) بنابراین در نظر قرآن سیاست باید با امور دینی (دیانت ) توأمان باشد و تحت هیچ شرایطی نباید اعتقادات دینی و اقدامات مذهبی از فعالیت های سیاسی متأثر شود، بلکه این سیاست و حکومت است که باید تابع قوانین دیانـت شـود و پایـه هـای خود را بر روی اصول و ضوابط آن (دیانـت ) قـرار دهـد در غیـر ایـن صـورت ، جامعه به نحوی مصداق شرک و ریا شده چـرا کـه دیانـت را بـا رنـگ سیاسـت پذیرفته در حالی که دیانت ، اصل و اساس اسـت نـه سیاسـت .
بازرگان همچنین با ذکر آیـات قرآنـی، مـدعی اسـت بـرخلاف مکاتـب ماتریالیستی چون کمونیسم و مارکسیسم ، قرآن به مادیات هم توجه داشته اسـت ؛ اما معنویات را مهمتر و برتر دانسته و آخرت و نیز تکامل انسان را اصل و هـدف قرار داده و مسیر رسیدن به این هـدف را نیـز یـک مسـیری تـدریجی همـراه بـا رعایت شئونات و فضایل اخلاقی و معنوی معرفی نموده و توانسته این چنین بـه بسیاری از اصول مکاتب ماده گرا اعم از جبر دیالکتیکی، انقلاب دفعی و یکبـاره ، اقتصاد و ماده گرایی صرف و غیره پاسخ دهد."