چکیده:
دولت آل بویه در سه حوزه جغرافیای متفاوت با تشکیلات درباری و دیوانی، فضای تساهل و تسامح، فرصتی را برای فعالیت تمام اقشار مختلف اجتماعی، از جمله سایر ادیان بزرگ الهی که تقریبا در اکثر مناطق ایران این دوره به صورت پراکنده بودند، فراهم آورد. حاکمان آل بویه از اقلیتهای دینی به ویژه گروه نخبه و برگزیده حمایت کرده و از آنان با توجه به تخصص و کاراییشان در بخشهای مختلف سیاسی- اجتماعی، در مناصب اجرایی در دربار و دیوان استفاده کردند. به طوری که، مسیحیان بیشترشان به فعالیتهای علمی مانند کاتبی و طبابت، یهودیان به امور تجاری و صرافی، زرتشتیان در زمینه کشاورزی و دامداری و صابئیان اکثرا به حرفه های کارگاهی و علمی پرداختند. با وجود مشارکت اقلیتهای دینی در عرصه های مختلف و تلاش حاکمان برای حمایت و احقاق حقوق آنها، در برخی مواقع، حقوق اقلیتها به شکلهای مختلف مانند غارت، مصادره اموال، ویران شدن خانه ها و مغازه هایشان، پایمال می گردید. در نتیجه مانند ادوار قبل و بعد، بتدریج به حاشیه رانده شده و از بسیاری امتیازات سیاسی- اجتماعی به علل مختلف محروم می شدند. با عنایت به آنچه گفته شد، مساله این است که، واکنش و نحوه برخورد اقلیتهای دینی در قبال تساهل و تسامح آل بویه به چه شکل بوده است؟ مقاله حاضر بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی نقش اجتماعی اقلیتهای دینی در این دوره بپردازد.
خلاصه ماشینی:
"١- جایگاه و منزلت اجتماعی (آداب و رسوم و سنن - میزان به رسمیت شناخته شدنشان ) الف ) مسیحیان با ورود اسلام به ایران در وضع پیروان بسیاری از آیین های مختلف این سرزمین ، مانند زرتشتیان تغییر و تحولات عمده ای پدید آمد، اما این مسئله برای مسیحیان ساکن ایران ١- مقاله چاپ شده ، حیات اقتصادی اقلیت های دینی در دوره آل بویه : تالیف نگارنده و ...
). اما ممکن بود که این آزادی آنها توسط افراد مختلف مسلمان به بهانه های گوناگون سلب شود، برای نمونه «در شهر ری، در دوره فخرالدوله دیلمی که صاحب عباد وزیر او بود، گبری [زرتشتی] بود توانگر، که او را بزرگ امید میگفتند و بر کوه طبرک ستودانی [گورستان زرتشتیان ] کرد از جهت خویش ؛ و امروز برجایست و اکنون آن را «دیده سپاه سالاران » میخوانند که بر بالای گنبد فخرالدوله نهاده شده است ؛ و بسیار رنج و زر هزینه کرد بزرگ امید تا آن ستودان بدو پوشش بر سر آن کوه تمام کرد و مردی بود که محتسبی کردی او را با خراسان گفتندی، آن روز که آن ستودان تمام شد به بهانه بر آن جا شد و بانک نماز بکرد بلند.
در دوره عضدالدوله ، پزشکانی از اقلیت های دینی در بیمارستان عضدی بغداد بودند از جمله : ابواسحاق صابی از صابئیان حران ، بختیشوع از مسیحیان نسطوری و علیبن عباس مجوسی که ترجمه متون یونانی به عربی را نیز برعهده داشتند (ابن العبری، ١٣٧٧: ٢٤٥)."