چکیده:
شاه عباس اول، که در اندیشه اخراج پرتغالی ها از خلیج فارس بود، در صدد برآمد تا آنها را با یاری نیروی دریایی کمپانی هند شرقی، از این منطقه بیرون براند. در سال 1024ق./1615م. وی با کمپانی هند شرقی انگلیس قراردادی در 20 ماده بست و امتیازات فراوانی به آنان اعطاء کرد. پس از شکست پرتغالی ها، شاه عباس امتیازات دیگری به کمپانی هند شرقی داد، از آن جمله واگذاری نصف عواید گمرکی بندرعباس، اما بعدها، مساله پرداخت کامل نصف عواید گمرکی بندرعباس به کمپانی تا اواخر دوره صفویان همچنان یکی از موارد مهم اختلاف میان حکومت ایران و کمپانی هند شرقی انگلیس باقی ماند. اعزام سفیران متعدد از انگلستان به دربار صفوی نیز مساله را به طور کامل حل نکرد، هر چند که بهره وری کمپانی از این امتیاز در تمام دوره حکومت صفوی یکسان نبود.
Shah Abbas (I) who was concerned with expelling Portuguese from the Persian Gulf decided to get help from East India Company Navy. Thus، in 1615 he signed an agreement of 20 Articles with the Company and granted them many privileges. Once they defeated Portuguese، Shah Ababs gave other privileges to East India Company including half the proceeds earn in Bandar Abbas Customs. Nevertheless، the Government of Iran thereafter، failed to fully pay the half of the proceeds to the Company and the issue existed as a major conflict between the Government of Iran and the East India Company until the end of Safavid time. The conflict could not even be completely resolved through sending several ambassadors from British Government to Iran. This article considers the issue of Bandar Abbas Customs proceeds and the related conflict between the Safavids and East India Company.
خلاصه ماشینی:
از دورة شاه عباس اول ، در بارة چگونگي و ميزان پرداخت عوارض گمرکي بندرعباس بـه کمپاني هند شرقي اطلاعات دقيقي در دست نيست ، اما روشن است که يکي از عوامل نارضايتي کمپاني انگليسي در اين دوره، عدم پرداخت حقوق و عوارض گمرکي کمپاني هلنديها در بنـدر عباس بود و اين موضوع به ضرر آنها تمام ميشد، زيرا طبق قـرارداد، ايـران مـيبايسـت نصـف عوارض گمرکي بندرعباس را به انگليسيها مي پرداخت ، اما پرداختي دولـت صـفوي از عـوارض گمرکي بندرعباس به کمپاني بسيار ناچيز بود؛ بدين سبب که به نوشتۀ تاورنيه : «انگليسيهـا از وعدهي خود تخلف کرده و در سال اول يکي از چهار کشتي را که بايستي در دريا ساخلو داشته باشند کسر نمودند، سال دوم وسوم باز يکي از آنها کاسته شـد، تـا بـه يـک کشـتي منحصـر گرديد».
به هر روي، کمپاني هند شرقي انگليس با وجود مناقشاتي کـه بـا دولـت ايـران بـر سـر دريافت نصف عوايد گمرکي بندرعباس داشت ، در دوره شاه عباس دوم طي سـالهـاي مختلـف مبالغي دريافت ميکرد (نک : جدول ش.
شاه سليمان در سالهاي اول سلطنت ، در فرماني ، امتيازات سابق کمپاني هند شرقي را تجديد کرد، اما در اين فرمان به مسأله صدي پنجاه گمرکات بندرعباس اشارهاي نشده بود، زيرا به نظر شيخ عليخان چون انگليسيها از انجام تعهدات خود در حراست از آبهاي خليج فـارس در برابر دزدان دريايي و نيز پرداخت نصف مخارج تصرف قلعۀ هرمـوز و بنـدرعباس سـرباز زده بودند، دولت ايران ملزم نيست تعهـدات خـود را در بـارة تصـنيف عايـدات گمرکـي بنـدرعباس محترم بشمارد.