چکیده:
کشته شدن نادرشاه افشار و رسیدن خبر آن به قفقاز باعث بروز ناآرامیهای شدیدی در این ولایت شد و خوانین محلی از اطاعت حکومت مرکزی سرپیچی کردند و با استفاده از نیروی نظامی و پشتیبانی قبایل علم استقلال برافراشتند، که مهمترین آنها امارتهای مستقل قراباغ، شکی، شروان، باکو، گنجه و همچنین ارامنه بودند که در منطقه اران و شروان بوجود آمدند. این امارت های مستقل محلی در دوره قاجار، در
کشاکش سیاست های روس و ایران در وضعیتی دوگانه بر سر ماندن در دامان ایران یا پیوستن به روس گرفتار بودند. این وضعیت متزلزل امارت های محلی میراث دار تحولات سیاسی پس از سقوط صفویه در قفقاز بود که منجر به تضعیف قدرت حکومت مرکزی در این نواحی شده بود. چگونگی عملکرد امارت های مستقل محلی اران و شروان در مواجهه با قدرت های منطقه ای اعم از روس و ایران در کشاکش جنگ های این
دو قدرت که مهمترین محل منازعه آنها منطقه قفقاز بود، مساله مورد نظر مقاله حاضر می باشد که بر اساس روش تحلیل تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته های تحقیق حاضر، عدم آگاهی زمامداران ایران نسبت به تغییرات سیاسی و تحولاتی که بر سرزمین های قفقاز می گذشت، منجر بدان شد که امارت های محلی که در اران و شروان شکل گرفته بود نیز متمایل به قدرت برتر که همان روسیه تزاری بود، بشوند که نمونه اعلی آن در رفتار سیاسی ابراهیم خلیل خان جوانشیر و مصطفی خان شیروانی دیده می شود.
The killing of Nadir Shah Afshar and the spread of its news to Caucasus led to an extreme unrest
in this province. Therefore, the local tribal Khans disobeyed the central government. With the use of
military forces and support of their own tribes, they declared their independence from the Iranian
central government, specially the Khanates of Karabakh, Shaki, Shirvan, Baku, Ganja and Armenians
formed in the regions of Aran and Shirvan. These local independent emirates in the period of Qajar
were caught in a dual situation in the conflict between Iran and Russia that stay with Iran or join
Russia. This unstable condition of the local emirate was due to the political developments after the
fall of the Safavids in the Caucasus which led to the weakening of the central government in the
regions. The performance of the local independent emirates of Arran and Shirvan in conflict with
regional powers whether Iran or Russia, which mostly accrued in the region of Caucasus, is the main
problem of the present article. According to the present article’s findings, lack of awareness of Iran’s
rulers to the political changes and developments accruing in Russia, the local emirates of Aran and
Shirvan tended to become a part of the dominant power that is Russia. A good example of this policy
could be seen in the political behavior of Ibrahim Khalil Khan Javanshir and Mustafa Khan Shirvani.
خلاصه ماشینی:
"نقش امارت های مسـتقل محلی اران و شـروان در جنگ های ایران و روسیه ١ مهدی احمدی ٢ چکیده کشــته شــدن نادرشاه افشار و رسیدن خبر آن به قفقاز باعث بروز ناآرامیهای شدیدی در این ولایت شد و خوانین محلی از اطاعت حکومت مرکزی سرپیچی کردند و با استفاده از نیروی نظامی و پشتیبانی قبایل علم استقلال برافراشتند، که مهمترین آنها امارت های مستقل قراباغ ، شکی، شروان ، باکو، گنجه و همچنین ارامنه بودند که در منطقه اران و شروان بوجود آمدند.
٤٢ امــا همراهی خان جوانشــیر با دولت قاجار دیری نپایید و توســط نــوه اش جعفرقلی خان که از ارســال نامه های پدربزرگش در مورد طلب عفو و یاری گرفتن عباس میرزا و فتحعلی شــاه به اردوی نایب السـله نط آگاه شـده بود و چون ماخلف هرماهـی ایرانیان با پدربزرگش بــود، این ماجرا را به گوش لیانویچ ٤٣ فرمانده نیروهای روسیه حاضر در شوشی رساند و در نتیجه در تاریخ ٢٣ ربیع الاول ١٢٢١ق / ١٠ ژوئن ١٨٠٦م روس ها با راهنمایی جعفرقلی خان بر سر ابراهیم خلیل خان و خانواده اش ریختنــد و او را با ١٣ نفر از بســتگانش قتل عام کردند.
مصطفی خان شیروانی هم مانند بسیاری از حکام محلی مناطق اران و شروان که قصدش فریب یا بازی دادن دولت ایران در صدد کسب استقلال خود بود، در طول جنگ های ایران و روس چندین بار که در معرض خطر قرار می گرفت گاه با توســل به حکومت روســیه و گاهی هم بنا به مصلحت خویش با ابراز ندامت ظاهری از همکاری با روس ها سعی در حفظ موقعیت خویش داشت ."