چکیده:
در آثار هنری تمدنهای کهن، حضور نیروهای ماوراءالطبیعه در قالب تصاویر طبیعی ملموس است و زندگی دنیوی آدمیان را با نیروهای آسمانی پیوند میزند. زندگی ایرانیان باستان بر نظام کشاورزی استوار بوده؛ لذا حاصلخیزی و باروری اهمیت بسیار داشته است. ایزدبانوان و الهگان باروری جایگاه ویژهای در فرهنگهای کهن داشتهاند و شکل فیزیکی و متافیزیکی ایشان در ارتباط با عناصر طبیعی چون حرکت اجرام سماوی (منطقهالبروج)، گیاهان، حیوانات و آلات موسیقایی پیوند دارد. ایزدبانوی آناهیتا/ ناهید، نماد حاصلخیزی و باروری و موکل آبها در ایران است. بلندپایگی وی به حدی است که عبادتگاههای متعدد بنا و نذرهای فراوان نثارش میکردند. این نذرها بیانگر وظایف روحانی جسمیتیافتة آناهیتاست که در آثار هنری بسیار نفیس و ملهم از ادبیات دینی آن دوره حلول یافتهاند. از این روی، بازنگری ادبیات دینی و توصیفات دینی ناهید، تحلیلهای نادرست را کاسته و شناسایی این ایزدبانو را در آثار هنری ممکن میکند. این نوشتار سعی دارد با گردآوریهای کتابخانهای و اسنادی (تصویری/ آثار هنری) به روش مطالعه تطبیقی آثار هنری به تحلیل و توصیف این موضوع بپردازد؛ تا وجوه اشتراک این مهینالهگان در جوامع مادرسالار و کهن و ریشههای هنری و تصویری مشترک میان آناهیتای ایرانی و دیگر ایزدبانوان باروری هویدا شود.
خلاصه ماشینی:
آیا ایزد بهرام به عنوان همراه و یاری گر ایزدبانوی آناهیتا، در قالب بصری و نمادین خاصی حضور می یابد؟ هدف از این پژوهش ، بررسی تحـولات معنـایی و فرمـی رب النـوع هـای بـاروری و بـالاخص ایزدبانوی آناهیتا در ایران است .
توضیحات : در این تصویر، ترکیب دو شیر، همانند دو تصویر قبـل ، بـا ایزدبـانوی ناهیـد کـه دارای بال های عقاب است ، دیده می شود.
(رجوع شود به تصویر صفحه) توضیحات : در شکل ٥/ الف ، الهۀ آناهیتا به همراه دو بال عقاب به نشان همراهی ایزد بهـرام به تصویر کشیده شده است و در دو سمتش دو شیر بالدار بزرگ و دو دایرۀ بالایی (محل اتصال بال ها) دو شیر بالدار کوچک وجود دارد.
بشقاب با صحنۀ جلوس شاه و همسرش با نقش قوچ ، میش ، عصر ساسانی [٢٧، ص٥٧] توضیحات : در این نقش ، ایزد آناهیتا بدون کلاه شاخدار تصویر شده اسـت ، امـا سـر قـوچی ، میش / گوزن که بر زیر تخت پادشاه و ایزدبانو دیده می شـود، یکـی از نمادهـای ایـزد یـاری گـر آناهیتا، یعنی بهرام ، است .
نقش نوازندۀ ساسانی، یافته شده از کلاردشت ؛ جزئی از بشقاب با نقش چهار نوازنده ، نقره ، موزۀ ایران باستان [٣٦، ص١٧٦] توضیحات شکل های ١٢ و ١٣: در توصیف این تصویر آمده است : دیونیزوس : تصاویر دیونیزوس به ندرت در آثار ساسانی دیده می شود، آنچـه بیشـتر بـر روی ظروف دیده می شود، افرادی اند که درواقع مریدان دیونیزوس بوده اند و احتمالا از تصاویر رومـی اقتباس شده اند.
الهۀ آناهیتا نیز مهین ایزدبانوی باروری در فرهنگ و تمدن ایران اسـت .