چکیده:
وادی ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ از ﻋﺼﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺟﺰو ﻣﺤﺪودة ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪه اﺳـﺖ. در روزﮔـﺎر
ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﻤﺪّن اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ. از ﺳﺪة دوم ﻫﺠﺮی، ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ ﺟﺰو اﻣﯿﺮﻧﺸـﯿﻦ ﻫـﺎی ﻗﻠﻤﺮو اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺎ ﻣﺮﮐﺰﯾّﺖ اﺧﺴﯿﮑﺖ در ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻮده اﺳﺖ. در ﮐﺘـﺐ ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎی ﻗﺪﯾﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪوداﻟﻌﺎﻟﻢ، اﺷﮑﺎل اﻟﻌﺎﻟﻢ و ﻣﺴﺎﻟﮏ و ﻣﻤﺎﻟﮏ از ﻣﻮﻗﻌﯿّﺖ اﻗﺘﺼﺎدی، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آن ﯾﺎد ﺷﺪ اﺳﺖ. در دورهﻫﺎی ﺑﻌﺪی، ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎی ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪه ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰی ایران بوده اند، بر آن تسلّط داشته اند.
خلاصه ماشینی:
از سدة دوم هجری، فرغانه جزو امیرنشینهای قلمرو اسلامی و با مرکزیت اخسیکت در جغرافیای منطقه شاخص بوده است.
فرغانه، جغرافیای تاریخی، تمدن ایرانی، شعر فارسی واژههایکلیدی: چون کشتی بیلنگر کج میشد و مج میشدگفتم: زکجائی تو؟ تسخر زد و گفت ای جان از حسرت او مرده صد عاقل و فرزانهنیمیم زترکستان، نیمیم زفرغانه فرغانه کجاست؟ و چه ارتباطی با ترکستان دارد؟ * استاد دانشگاه فردوسی مشهد و مدیر مؤسسة فرهنگی خردسرای فردوسی فرعانه نام وادیی است از سیر دریا (سیحون) به طول حدود 300 کیلو متر میان کوههای فرغانه و پیچ تند بستر رودخانه به سمت شمال که 70 کیلو متر مربع مساحت دارد.
در اواخر عصر مفرغ جلگة فرغانه محل سکونت قبایل دامدار و کشاورز بود بنا براین دو الگوی متفاوت زیستی دامداری و کشاورزی در این منطقه وجود داشته است.
فرغانه در دورة اسلامی در سدة هشتم میلادی، (دوم هجری) یعنی زمان غلبة اعراب بر ماوراءالنهر، امیر نشین فرغانه به مرکزیت اخسیکت، تحت فرمانروایی سغدیان بود.
شهر قبا، که در سدة چهارم از شهرهای مهم بوده در حوالی اندیجان قرار داشته و به قول اصطخری تقریبا به اندازة اخسیکت، و باغستانش از باغستان اخسیکت هم پهناورتر بوده است.
در شمال وانکث در وسط کوهستان شهر خیرلم یا خیلم از ولایت میان رودان واقع بوده که مسجد جامعی نیکو و بازارهای بزرگ داشته است.
تاریخچة وادی فرغانه همزمان با غلبة اعراب بر ماوراءالنهر فرغانه به صورت امیر نشینی مستقل تحت فرمانروایی سغدیان در آمد که اخسیکت تختگاه آن بود.
شهر مرکزی فرغانه در این زمان مرغلان جدید بود.