چکیده:
مولانا فخرالدّین علی صفی، از نویسندگان قرن دهم هجری و دارای تألیفات متعددی، از جمله کتاب ارزشمند و ماندگار «لطائف الطّوائف» است. این کتاب، مجموعه ای از حکایات طنزآمیز مربوط به گروه ها و طبقات مختلف اجتماعی است که با آیات قرآن کریم، احادیث پیامبر (ص)، ائمّة اطهار (ع) و ضرب المثلهای عربی آراسته شده است. صفی در این کتاب، بهشدت از منابع عربی و فارسی پیش از خود متأثّر شده است. در این پژوهش، از مجموع 867 روایت، حکایت و ضرب المثل عربی که در این کتاب به کاررفته، منبع 399 مورد را در منابع عربی و منبع 222 مورد را در منابع فارسی پیش از او یافته ایم. صفی در کتاب «لطائف الطّوائف»، از منابع عربی چون «ربیع الأبرار»، «تذکرة حمدونیة»، «محاضرات الادبا» بهره برده است. او از روش هایی، چون دخل و تصرف در حکایات، ذکر حکایت های متوالی و ترجمة حکایت ها استفاده کرده است. همچنین، از منابع فارسی، چون «رسالة دلگشا»، «جوامع الحکایات و لوامع الرّوایات»، «بهارستان» و... به فراوانی استفاده کرده است. صفی این حکایت ها را به روش های مختلفی، چون دخل بی کم و کاست مطلب، نقل داستان با اندکی دخل و تصرف و نقل حکایات متوالی در لطائف الطوائف ذکر کرده است.
خلاصه ماشینی:
١-١- بیان مسئله فخرالدین علی صفی، بسیاری از حکایات و مطالب این کتاب را از منابع عربی و فارسی پیش از خود اقتباس کردهای ت و تنها به تعداد بسیار محدودی از منابع آنها اشاره کرده و اکثر حکایتها را بدون منبع، نقل کردهای ت.
ک : سبزیانپور، ١٣٩١: ٥٢٤) به علوه، در این پژوهش، منبع ٣٩٩ حکایت از علی صفی را در منابع عربی یافتهایم که به چند مورد برای نمونه اشاره و به ذکر نام منابع و تعداد حکایات نقل شده اکتفا میکنیم: ابن حمدون: ١٢١مورد، زمخشری: ١١٣ مورد، ثعالبی: ١١٢ مورد، آبی: ١٠١ مورد، راغب اصفهانی: ٩٤ مورد، ابوحیان توحیدی: ٤١ مورد، ابن عبد ربه: ٣٤ و ابن قتیبه دینوری: ١٧ مورد.
(عبید زاکانی، ١٩٩٩: ٤٠٦) و از جمله ابیاتی که از عبید نقل کرده (زاکانی، ١٣٨٤: ٩٤)، به ٢ بیت زیر میتوان اشاره کرد: باز به بستان رسید، کوکبة نوبهار ساقی گلرخ بیا، بادٔە گلگون بیار ز آن می چون لعل ناب کز مدد آن مدام عیش بود بر دوام عمر بـود خوشگوار (386) ج : عوفی فخرالدین علی صفی، در ٣ مورد، در اثنای حکایات خود از کتاب «جوامع الحکایات » (٧٥، ١٢٣، ٣٢) نام بردهای ت، در حالی که با بررسی حکایات این کتاب، مشخص گردید که او حدود ٤٢ حکایت دیگر را از این کتاب اقتباس کردهای ت.
ک : جامی، ١٣٧٣: ١٢١) ٢-٥- ویژگیهای کتاب لطائف الطوائف الف: استفاده از آیات قرآن کریم علی صفی در این کتاب، از ١٣٧ آیة قرآن در مطاوی حکایات خود استفاده کردهای ت.