چکیده:
انسان موجودی کمال طلب است و برای رشد خود نیاز به شناسایی موانع مسیرش دارد. از جمله موانع بزرگ بر سر راه انسان برای دوری او از خدا، شیطان است. لذا شناسایی و معرفت به شیطان به عنوان مانعی بزرگ برای رسیدن به هدف معیّن شده برای انسان، ضروری است. در قرآن کریم گفتگوهای مختلفی بیان شده است. از جمله گفتگوهایی که در قرآن کریم به آن پرداخته شده، کلامی است که شیطان آن را مطرح میکند. پرداختن به کلام شیطان در قرآن، کاشف از اهمیت این کلام در نظر خدای متعال است. در این نگاشت با مطالعه آیات مربوط به کلام شیطان و تحلیل آن به واسطه مفهوم سازیهای شناختی در پی تبیین و شناخت واقعیت کلام شیطان در قرآن و چگونگی مفهومسازیهای این دسته آیات هستیم. با بررسی کلام شیطان در پنج محور، فضاهای ذهنی پیرامون برتری شیطان، درخواست مهلت، تسلّط، خیرخواهی و وعده شیطان، حاصل شده و در مقام تحلیل قرار گرفته است. میتوان بیان داشت که فضای ذهنی شیطانی دقیقا در مقابل فضای ذهنی الهی قرار داشته و پیروان هر دسته به فضای ذهنی مطابق با ظرفیت و افکار خود گرایش دارند.
خلاصه ماشینی:
از آنجایی کــه در مــورد گفتمــان شــیطان بــا رویکــرد شـناختی تحلیلـی اشـاره نشـده اسـت ، لـذا در ایـن نگاشـته بـه آیـات مربـوط بـه گفتمـان شـیطان بـا رویکـرد فضاهـای ذهنـی کـه یـک نـگاه شـناختی اسـت ، پرداختـه شـده و سـعی شـده تـا نشـان داده شـود فضاهـای 1.
بـا توجـه بـه شـکل زیـر می تـوان تفـاوت ایـن مـوارد را یافـت : ( به تصویر صفحه مراجعه شود)شکل ٢: تفاوت فضای آیه با بافت آیه سـیاق ، آیـات قبـل از آیـه مـورد نظـر را گوینـد کـه دارای دسـته بندی دامنـه کوتـاه و بلنـد اسـت .
( به تصویر صفحه مراجعه شود)شکل ٤: بیان فضائل خود در پیشگاه خدا در فضای ذهنی غیر واقعی و واقعی بـا نـگاه بـه دو فضـای ذهنـی بیـان شـده ، می تـوان اینچنیـن تحلیـل داشـت کـه دو نـگاه در آیـه وجـود دارد.
بنابرایـن دو فضـای ذهنـی در ایـن گفتمـان در مقابـل هـم قـرار می گیرنـد: فضای ذهنی غیر واقعی فضای ذهنی واقعی (مهلت تا قیامت ) (مهلت معین ) شکل ٥: درخواست خدا از شیطان در فضای ذهنی غیر واقعی و واقعی مهلتـی کـه خداونـد بـه ابلیـس داده عـلاوه بـر اینکـه پـاداش عبادت هـای او بـود، برای امتحـان بشـر و ایجاد زمینـه بـرای بـروز و ظهـور شایسـتگی های او نیـز بـود چـون وقتـی انسـان بـا دشـمنی روبـرو می شـود خـود را آمــاده کــرده ، از امکانــات خویــش بهره بــرداری می کنــد.
در ایـن مقـام فضـای ذهنـی غیـر واقعـی بـه تصویـر کشـیده می شـود و شـیطان خـود را ناصـح و خیرخـواه معرفـی می کنـد: «( به تصویر صفحه مراجعه شود): و بـرای هـر دو سـوگند سـخت و اسـتوار یـاد کـرد کـه یقینـا مـن بـرای شـما از خیـر خواهانـم [و قصـد فریـب شـما را نـدارم ].