چکیده:
در یک روایت تفسیری ابوحمزه ثمالی، نسخ آیه صلح، با آیه سی وپنج سوره محمد(ص) آمده که نسخ دراینجا،به معنی تخصیص(تخصیص حکم عام صلح با ردصلح نامعقول) است. در روایت دیگر، نسخ آیه سیزدهم سوره زمر، با آیه دوم از سوره فتح بیان شده است که هر آیه برموضوع خاصی دلالت می کند- آیه اول، تاکید بر عبادت خالصانه پیامبر(ص)دارد وآیه دوم سوره فتح، ذنب متوهم در دید مشرکان وغفران متوجه همین ذنب خیالی را اراده کرده_ که از دایره نسخ ( خواه نسخ به معنی هر گونه تغییردر نزد سلف،یادر اصطلاح متاخرین) خارج و روایت غیر قابل پذیرش است.
خلاصه ماشینی:
(الخويي ،۲۷۵؛ معرفت ، التمهيد، ۲/ ۲۷۸؛ الخضيري، ۲/ ۱۰۸۱)١ از جمله تابعاني ٢ که در روايات تفسيري او، دو نمونه از موارد نسخ برخـي از آيـات بـا آيـات ديگر وجود دارد، ابو حمزه ثمالي است ؛در يک روايت ، نسخ آيه صلح (شست ويک سوره انفال ) با ١- الخضيري:مفهوم نسخ در نزد تابعيين ،وسيع تر از مفهومي است که در فقه ، تفسيروعلوم قرآني مطرح است ،بسا کـه سلف ، نسخ را بر تخصيص ،تقييد وبيان آنچه که مبهم است ،اطلاق مي کردند..
٢- برخي ،ابو حمزه ثمالي را از تابعان(بابايي ، ١/ ٢٢٥) وبرخي اورا از اتباع تابعين (معرفت ،تفسير و مفسـران، ١/ ٤٢٣ ) به حساب آورده اند،دليل بر تابعي بودن ابو حمزه ثمالي ،نقل روايت از عبدالله بن عباس(ثعلبـي ، ١٠/ ٦؛ ابـن کثيـر، ٨/ آيه سي وپنج سوره محمد(صلي الله عليه وآله وسلم )و در روايت ديگر، نسـخ آيـه سـيزدهم سـوره زمر، با آيه دوم از سوره فتح بيان شده است .
بررسي دلالي وسندي روايات روايت يکم : ابو حمزه ثمالي ،در ذيل آيه شست ويک سوره انفال ،از امام باقر (عليه السلام ) روايتي را مبني بر نسخ اين آيه ، با آيه سي و پنج محمد(صلي الله عليه واله وسلم ) با سند ومـتن زيـر، نقـل کـرده است : ٢٠٥ ؛ ثمــالي ،٣٣٦.
١ بيان : همان طور که در بررسي دلالي آيات آمد، نکته قابل تأمل در مورد اين آيـات ايـن اسـت کـه هيچ گونه تباين کلي بين ايـن دو آيـه بـه چشـم نمـي خورد؛تـايکي را ناسـخ ديگـري بدانيم (نسـخ اصطلاحي )،بلکه موضوع هر دو آيه در يک بستر قابل جمع است .