چکیده:
اشتراکات زیباشناسی و مضمون پردازی زلف معشوق در شعر فارسی و عربی چکیده فرهنگهای ایرانی وعربی با داشتن خواستگاههای مشترک در بسیاری از زمینههای ادبی از جمله توصیف معشوق دارای مشابهتهای فراوانی است؛ تا آنجا که در برخورد با عشق و زیباییهای معشوق نیز هم که به نظر میرسد امری شخصی و فردی است؛ مساله تأثیر و تأثر میان دو فرهنگ ایرانی و عربی، به میان کشیده میشود. این تأثیر پذیری با مقایسه میان آثار منظوم فارسی و عربی وبویژه جنگهایی نظیر نزهه المجالس فارسی تالیف جمال الدین خلیل شروانی در قرن هفتم و االمحب و المحبوب المشموم و المشروب عربی اثر سری الرفاء نگاشته در قرن چهارم بیشتر آشکار می شود. مؤلفان این مقال کوشیدهاند همة اعضا و قوایم معشوق را در دو شعر فارسی و عربی با یکدیگر بکاوند و بسنجند؛ پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با بهرهگیری از مطالعات تطبیقی به بررسی مضامین مشترک در زیباییشناسی و صور خیال زلف معشوق در شعر فارسی و عربی پرداخته است. آشکار است درین سنجش، دستآورد نهایی ما تنها مقایسة نفس آثار و دقایق مربوط به هر بیت نیست؛ بلکه دستیابی به کیفیت تجلی و انعکاس جلوة یکی از قوایم معشوق در دو شعر فارسی و عربی مورد انتظار است. درواقع کوشیدهایم تا پژوهش حاضر متضمن آن باشد که نویسنده و شاعر ایرانی چگونه با مضامین و آثار عربی مقابله و مضامین و صور خیال مربوط به زلف را به چه شکلی تلقی، گزینش، تصرف و تصور کرده است. واژگان کلیدی:جمال، زلف، معشوق، مقایسه تطبیقی فارسی و عرب.
خلاصه ماشینی:
نخستین وجه مشترک در باب توصیف جوارح محبوب در شعر فارسی و عربی این است که به نظر میرسد در شعر هر دو زبان توجه به زلف ، رأس هرم زیبایی است ؛ از آنجا که رابطه های تاریخی بین دو زبان و تأثیر و نفوذ این دو زبان ریشه دار و عمیق است ، میتوان به مطالعه تطبیقی و مقایسه شواهد و نمونه های زیباییشناختی زلف معشوق در آثار ادبی دو سرزمین پرداخت ، تا بتوانیم حلقه ای دیگر از زنجیره مشترک ادبی و فرهنگی بین دو زبان را بیابیم و بیان کنیم .
با توجه به شباهت های ساختاری و مضمونی فراوان میان المحب و نزهه المجالس و تقدم زمانی اثر رفاء بر نزهۀالمجالس میتوان گفت جمال شروانی شاید کتاب الرفاء را دیده بوده و به اقتفای آن رفته است ؛ بنابراین شاید سراپاسرایی منحصر به ادب فارسی نبوده ؛ بلکه در ادبیات عرب نیز نمونه هایی نظیر جوامع اللذة علیبن نصر، مطالع البدور غزولی و ربیع الابرار زمخشری را مثال زد.
درین پژوهش منبع عربی ما المحب و المحبوب المشموم و المشروب نگاشته شده قرن چهارم هجری است و شاعران فارسیزبان از قرن پنجم به بعد نمونه های این تشبیهات را در اشعار خود به کار برده اند، پس میتوان گفت شاعران فارسی تشبیهات زلف معشوق را از شاعران عرب گرفته اند.