چکیده:
پژوهش حاضر به تحلیل استنادات مقالات شیعی و بررسی مداخل و مباحث شیعی در دجا و دما پرداخته است که از روش تحلیل استنادی بهرهجویی شده و ابزار گردآوری اطلاعات، نرم افزار دریچه (سامانه جامع اتوماسیون بنیاد دائرة المعارف اسلامی)، داده شماری و متن کاوی است. جامعه آماری متشکل از کلیه مدخلهای شیعی در دو دانشنامه مورد بررسی میباشد. یافتههای پژوهش نشان میدهد تعداد مداخل شیعی در دجاهشت برابر مدخلهای شیعی در دما است. در مقالات شیعی دجا در کل502 مرتبه به منابع استناد شده (منابع شیعی 199 مرتبه و منابع سنّی 303 مرتبه)ولی در مقالات شیعی دما فقط به منابع اهل تسنّن (484 مرتبه) استناد شده است. مقالات شیعی دجا مستندتر از مقالات شیعی دما است.
بر اساس یافتههای پژوهش در دو اثر مورد بررسی، اختلافات کمّی و کیفی زیادی در شیعهپژوهی وجود دارد بهطوریکه در دما کمیّت مدخلهای شیعی، بسیار نازل، ولی در دجا نسبت به رفع این نقیصه اهتمام شده است. در تالیف مقالات شیعی دما به هیچ یک از منابع اهل تشیّع استناد دهی نشده و همه ارجاعات به منابع سنّی است در حالیکه در این خصوص در دجا تعدیل وجود دارد.
خلاصه ماشینی:
"حسین نصر در خصوص این مقوله (مغفول ماندن مباحث و منابع شیعی)در مقدمه خویش بر کتاب شیعه در اسلام علامه طباطبایی، مینویسد: علیرغم دانش فراوان و حقایق بسیار گردآمده در تحقیقات غربی قرن گذشته پیرامون خاورشناسی و ادیان شرقی، هنوز رخنههای فراوانی درباره ادیان گوناگون و حتی در وقایع تاریخی آنها وجود دارد و این مطلب در مورد اسلام و به ویژه شیعه که آنرا دومین گروه سیاسی جهان اسلام میدانند، بسیار نمایان است؛ تا جایی که آنرا بدعت در اسلام شمردهاند.
کار شناخت فرهنگ و تمدن اسلامی از نظر مستشرقان همانند حفاری در تاریخ و نوعی باستان شناسی فرهنگی است و با روشی توصیفی<FootNote No="6" Text="Descriptive method"/> انجام میشود و نه لزوما شناخت اعتقادها و باورهای مسلمانان آن گونه که خود توصیف میکنند (دایره المعارف دین، ذیل مطالعات اسلامی: 463؛ ایزوتسو، مقدمه معصومی همدانی، 1378: 7).
دما براساس سنت علمی اسلام شناسان غربی به وجود آمده است و بیشتر ویراستاران و نویسندگان آن از خاورشناسان اروپایی بوده و مشارکت مسلمانان درآن بسیار اندک است؛ در این اثر از دانشمندان سنتی شیعه (دست کم در فقه) نیز عملا استفاده نشده است (دایره المعارف ایرانیکا<FootNote No="9" Text="Encyclopaedia Iranica"/>، ذیل دایره المعارف اسلام، 1985: 434، 435).
فراوانی و گستردگی مدخلهای مباحث شیعی دانشنامه جهان اسلام و دایره المعارف اسلام <TD>ردیف</TD> <TD>گروه مدخلهای شیعی</TD> <TD>تعداد مقالات در دجا</TD> <TD>درصد مقالاتدجا</TD> <TD>تعداد مقالات در دما</TD> <TD>درصد مقالاتدما</TD> <TD>1</TD> <TD>مدخلهای فقه و اعلام امامیه</TD> <TD>255</TD> <TD>29</TD> <TD>26</TD> <TD>23</TD> <TD>2</TD> <TD>مدخلهای تفسیر و امامان شیعه</TD> <TD>263</TD> <TD>30</TD> <TD>26</TD> <TD>23</TD> <TD>3</TD> <TD>مدخلهای کلام شیعه</TD> <TD>370</TD> <TD>41</TD> <TD>59</TD> <TD>54</TD> <TD>4</TD> <TD>جمع</TD> <TD>888 مدخل</TD> <TD>100</TD> <TD>111 مدخل</TD> <TD>100</TD> در پاسخ به سوال اول شایان ذکر است، براساس جدول1، مباحث شیعی در سه گروه 1."