چکیده:
یکی از ویژگیهای کتاب «التفسیر الاثری الجامع» آیت الله معرفت، گردآوری اخبار تفسیری صحابه و تابعان در کنار روایات معصومان (ع) است. جایگاه علمی مؤلف و تفسیر وی و حساسیت موضوع حجیت اخبار صحابه و تابعان، اهمیت و ضرورت شناخت و معرفی دیدگاه او در این عرصه را نمایان میسازد. تحقیق حاضر با عطف توجه به سه مسأله اساسی در آرای استاد معرفت (یعنی مبانی خاص حدیثشناسی وی، چگونگی و کمیت بهرهگیری از اخبار صحابه و تابعان در «التفسیر الاثری الجامع»، و مقایسه کیفیت بهکارگیری اخبار تفسیری صحابه و تابعان و روایات تفسیری اهل بیت (ع) در عملیات تفسیری)، مدعی است که ارائه معنایی خاص از معنای حجیت در اخبار تفسیری، و اصل دانستن نقد محتوایی حدیث نسبت به نقد سندی، تأثیر زیادی در حجت دانستن اخبار صحابه توسط استاد معرفت داشته است. از سویی در نگاه ایشان، اعتبار و ارزشمندی اخبار صحابه و تابعان بهمعنای همطرازی آنها با روایات اهل بیت (ع) نیست، بلکه وی با این کار دو هدف علمی و ترویجی را در تفسیر اثری پی میگیرد: 1ـ پر کردن رخنههای ناشی از نبود روایات صحیح از اهل بیت (ع) در تفسیر برخی آیات، 2ـ نشر دیدگاه اهل بیت (ع) در میان دانشمندان اهل سنت و دفاع از دیدگاههای خاص شیعه.
One of the features of Ayatollah Ma‘rifat’s Al-Tafsīr al-Atharī al-Jāmi‘‘ is the compilation of the exegetical traditions of ṣaḥāba (companions of the Prophet) and tābi’īn (successors to the companions) along with the traditions of the Infallibles. The scholarly status of the author and his tafsīr and the sensitivity of the validity of ṣaḥāba and tābi’īn’s traditions show the importance and necessity of recognizing and introducing his viewpoint in this field. The present research، with regard to Ustad Ma‘rifat’s three basic opinions (i.e.، his special principles of hadith studies، the quiddity and quality of his employment of exegetical traditions of ṣaḥāba and tābi’īn in Al-Tafsīr al-Atharī al-Jāmi‘، and comparative study of the quality of employing the exegetical ṣaḥāba and tābi’īn’s traditions، and the Ahl al-Bayt’s exegetical traditions in exegetical operations)، claims that providing a specific meaning of ḥujjīyyat (validity) in exegetical traditions and considering the content critique of hadith compared to critique of sanad، has had a significant impact on Ustad Ma‘rifat’s considering the exegetical traditions as valid. On the other hand، the validity and value of ṣaḥāba and tābi’īn’s traditions does not mean their equality with Ahl al-Bayt’s traditions in rank; rather، he pursues two scholarly and promotional objectives in narrational interpretation: 1. Filling the gaps resulted from lack of sound traditions of Ahl al-Bayt in the interpretation of some verses، 2. Promulgation of the Ahl al-Bayt’s viewpoints among the Sunnī scholars and defending Shī‘a’s specific viewpoints.
خلاصه ماشینی:
"ب) فرقگذاری میان ملاک حجیت روایات فقهی با روایات تفسیری پس از روشن شدن معنای تفسیر در نظر استاد معرفت، باید دانست که وی با تفکیک اخبار تفسیری از اخبار فقهی، بر این باور است که در اخبار تفسیری، بررسی محتوایی در درجه اول اهمیت قرار دارد و حدیث مأثور از پیامبر یا یکی از امامان معصوم: یا فردی از دانشمندان صحابه یا بزرگان تابعان، اگر شناخت ما را نسبت به موضوع آیه افزایش دهد یا ابهام موجود در لفظ قرآن یا معنای آیه را برطرف کند، همین ویژگی، گواه صدق و درستی آن حدیث است (همو، التفسیر الاثری، 1/222).
3ـ با در نظر گرفتن تعریفی که استاد معرفت از صحابه ارائه میکند، و با لحاظ حصر مصادیق آنان به پیروان بسیار بزرگی که حتی پس از پیامبر6 از مسیر ولایت اهل بیت: منحرف نشدهاند، میتوان برداشت کرد که دوگانگی تعبیر مرحوم معرفت درباره اهل بیت: در تفسیر اثری، دلیلی ترویجی دارد؛ به این معنا که دیدگاه اصلی استاد بهعنوان یک عالم شیعه، همان عصمت و جایگاه الهی ایشان است، ولی در تعابیری، اهل بیت: را بهعنوان یک صحابی یا تابعی معرفی میکند تا اهل سنت را بر اساس مبنای کلامی و حدیثی خودشان، متقاعد به مطالعه و پذیرش روایات تفسیری اهل بیت: کند.
الف) گزارش اجمالی تفسیر سوره حمد (جلد 1) عملکرد تفسیری استاد معرفت در چگونگی بهکارگیری روایات تفسیری صحابه و تابعان در مقایسه با روایات اهل بیت: در سوره حمد به شرح زیر است: 1ـ مفسر در تفسیر آیه اول ﴿الحمد لله رب العالمین﴾، نخست دیدگاه نهایی خود درباره معنای واژه «حمد» و تفاوتش با «شکر» را بیان میکند (التفسیر الاثری، 1/362)، سپس روایات معصومان و صحابه و تابعان را درباره آن میآورد (1/363)."