چکیده:
شفقت برخود، مفهوم اخلاقی به معنای خیرخواهی و مهربانی با خویشتن است.
وجود برخی از آموزه های دینی به ویژه در عرصه اخلاق، شبهه ناسازگاری بخشی از دین را
با این اصل اخلاقی قوت می بخشد. با تحلیل این آموزه ها و از گذر ارائه تعریف کاربردی
برای شفقت برخود می توان گفت که در تمام آموزه های اسلامی این اصل اخلاقی مورد
توجه بوده است. در تعریف کاربردی، شفقت بر خود به معنای ضرر نرساندن به خویشتن
است و در تعریف حداکثری به معنای فایده رسانی به خود می باشد. نفس نیز دارای مراتب
مختلفی از بدن مادی تا حقیقت ملکوتی غیر مادی را در بر می گیرد. با توجه به این معنا و اعمال اصل ترجیح اهم بر مهم و قاعده لا ضرر، می توان ناسازگاری ظاهری تمام موارد ادعایی را برطرف نمود.
Self-compassion is an ethical concept meaning benevolence and kindness to oneself. The existence of certain religious doctrines، especially in the realm of ethics، reinforces the misconception of the incompatibility of some part of religion with this ethical principle. By analyzing these doctrines and through presenting an applied definition for compassion to one’s self، it can be said that this ethical principle has been of concern in all Islamic doctrines. In a practical definition، self-compassion has two minimal and maximal (bottom and top) levels. In minimal level، selfcompassion means not to sustain a loss to oneself and in maximal level، it means to benefit oneself. Inner self ( nafs ) contains different degrees from the physical body to the non-material celestial truth. With respect to this notion and by applying the ‚principle of preferring the most important to the important‛ and the ‚principle of no harm‛، the apparent incompatibility of all the claimed instances can be resolved.
خلاصه ماشینی:
بر این اساس مسئله اصلی این مقاله را در قالب این سه پرسش بررسی خواهیم نمود: 1- تعریف کاربردی شفقت بر خود چیست؟ 2- آموزههای اسلامی سازگار با این معنای از شفقت بر خود کداماند؟ 3- با توجه به طرح برخی شبهات مبنی بر ناسازگاری دین با شفقت بر خود، آیا در اسلام آموزهای ناسازگار با شفقت بر خود وجود دارد؟و در صورت وجود چگونه حل میگردد؟ در این موضوع با وجود مشهور بودن و دلالت آیات و روایات بسیار، آثار مستقل قابل توجهی در دست نیست و تنها در برخی مباحث اخلاقی درباره نفس، آنهم به صورت محدود، به آن اشاره شده است.
دیگر آنکه با توجه به حداکثری بودن این سطح معنایی، هم تمام انواع سود را اعم از مادی و معنوی (و به عبارتی دنیوی و اخروی) دربر میگیرد و هم «خود» دیگر منحصر در خود مادی نخواهد بود، بلکه مراتب فرامادی نفس انسان را نیز شامل میشود.
اما با توجه به معنای کاربردی ارائه شده از شفقت بر خود خواهیم دید که این ناسازگاری ظاهری است و میتوان از سازگاری مطلق آموزههای اسلامی با شفقت بر خود سخن گفت.
شفقت انسان نسبت به خود در هر دو سطح معنایی، با ارتکاب کارهایی که سبب خواری میشوند ناسازگار است و نهی از انجام این کارها رفتاری شفقتآمیز خواهد بود.
اما بر اساس معنای ارائه شده باید پرسید که نخست خوار کردن نفس به چه معناست و آنچه در روایات آمده ناظر به چیست؟ دیگر اینکه آیا این کار ضرر دارد یا اینکه حتی میتواند فایده داشته باشد.