چکیده:
جنگهای سهگانهای که امام علی علیه السّلام در دوره حاکمیت کوتاهمدت خود بدان گرفتار شد، پس از بحران رده، عمدهترین آشوبهای داخلی جامعه اسلامی به شمار میرفت که تبعات سنگینی را بر نظام علوی تحمیل کرد. بررسی این جنگها، از آن حیث که به مثابه عمدهترین عامل در ناامنی اقتصادی این دوره عمل کردند، اهمیت دارد. پرسش عمدهای که این مقاله میکوشد تا به تبیین آن همت گمارد، این است که جنگهای داخلی تا چه میزان بر ساختار اقتصادی حکومت امام علی علیه السّلام اثرگذار شدند؟ یافتههای این پژوهش که بر روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی است، نشان میدهد که غارت اموال عمومی توسط کارگزاران معزول اموی، از بین رفتن منابع مالی در اختیار حکومت برای هزینههای جنگ و تامین اجتماعی، تخریب زیرساختها و حذف بخش عمدهای از منابع درآمدی بیتالمال در اثر هرج و مرج و شورش، پیامدهایی بودند که صدمات جبرانناپذیری بر اقتصاد حکومت امام علیه السّلام وارد نمودند.
خلاصه ماشینی:
پرسش عمدهای که این مقاله میکوشد تا به تبیین آن همت گمارد، این است که جنگهای داخلی تا چه میزان بر ساختار اقتصادی حکومت امام علی7 اثرگذار شدند؟ یافتههای این پژوهش که بر روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی است، نشان میدهد که غارت اموال عمومی توسط کارگزاران معزول اموی، از بین رفتن منابع مالی در اختیار حکومت برای هزینههای جنگ و تأمین اجتماعی، تخریب زیرساختها و حذف بخش عمدهای از منابع درآمدی بیتالمال در اثر هرج و مرج و شورش، پیامدهایی بودند که صدمات جبرانناپذیری بر اقتصاد حکومت امام7 وارد نمودند.
مهمترین پیامدهای اقتصادی جنگهای دوران خلافت امام علی7 امیرالمؤمنین7 در مدت کوتاه خلافت خود، گرفتار سه جنگ داخلی شدند که علاوه بر وارد نمودن خسارتهای معنوی و ایجاد مانع برای اصلاحات مورد نظر ایشان در جهت احیای سیره نبوی، سبب تحمیل تلفات جبرانناپذیری نیز بر منابع اقتصادی حکومت شد.
(ابنخلدون، 1363، ج1، ص631؛ مسعودی، 1365، ص273) با پذیرفتن همین نتیجه نیز جامعه اسلامی طی این سه جنگ، حداقل شانزده هزار نفر تلفات نیروی انسانی داشته است که تنها، محاسبه هزینههای اقتصادی، و حمایتهای اجتماعی از بازماندگان افراد غیرمتمکن جامعه، رقم کمی نخواهد شد، به خصوص که این جنگها مانند فتوحات نبود و هزینههای اقتصادی ناشی از جنگ به وسیله درآمدها و غنایم جنگی جبران نمیشد؛ پس قطعا افزایش مخارج دولتی حکومت امام7 را به دنبال داشت.
(بلاذری، 1988،ص 216) با توجه به اهمیت رونق و حجم درآمدهای مناطق شام و مصر، میتوان ادعا کرد که جدا شدن مصر و جزیره و کاهش منابع درآمدی و مالی ارسالشده به مرکز خلافت امام از این مناطق، جزو بزرگترین ضربات اقتصادی وارده به پیکر حکومت علوی بوده است.