چکیده:
رشیدالدین وطواط از جمله قصیده سرایان قرن ششم هجری است که تبحر خاصی در به کارگیری صناعات ادبی داشته و شعر گفتن برای او ابزاری برای به نمایش درآوردن مهارت های بلاغی بوده است. شعر او در میان محققان معاصر چندان مقبولیت نیافته و اغلب کسانی که در حوزه آثار کلاسیک فارسی تحقیق کرده اند بیشتر کتاب حدائق السحر و دیدگاه های انتقادی وطواط در این کتاب را مدنظر داشته اند و به شعر و شرح حال او نپرداخته اند. در این تحقیق به روش تحلیلی و توصیفی با توجه به منظومه فکری و فرهنگی شعر وطواط، نقاط ضعف و قوت شعر و دلایل عدم مقبولیت آن و نیز بدعت ها و بدایع شعر او و نیز جایگاه اشعار او در گستره شعر فارسی مورد ارزیابی قرار می گیرد. حاصل پژوهش نشان می دهد هرچند که وطواط توانایی به کار گیری هر نوع و هر قسم و یا از هر پایه و درجه الفاظ و عباراتی را که می خواست در شعر داشت، اما همین لفظ اندیشی، او را از ارائه تجربه های خالص شاعری دور کرده است. شعر او به غیر از تشبیب ها، تا حدودی غزل ها و تخلص های خاص او چیزی به سنت شعر فارسی نیفزوده است. اشعار وطواط نمونه بارز دور شدن از شعر حقیقی و در عوض حرکت به جانب صنعت گرایی است.
خلاصه ماشینی:
از اقوال فوق در مورد رشيدالدين وطواط چنين برمـيآيـد کـه وي تبحـر خاصـي در به کارگيري صناعات لفظي و معنوي داشـته اسـت و شـعر گفـتن بـراي او ابـزاري بـراي بـه نمايش درآوردن مهارت هاي بلاغي بوده است ؛ وي براي راهنمايي شاعران در زمينۀ بلاغت کتابي به نام حدايق السحر في دقايق الشعر تصـنيف کـرده اسـت و علـت انشـاي ايـن اثـر را ضعف کتاب ترجمان البلاغه عنـوان کـرده اسـت (ر.
در ايـن صـورت و از اين چشم انداز رشيد وطواط يکي از برجسته ترين شاعران ادبيات فارسي خواهد بـود کـه بـا کاربست انواع صنايع بديعي و بياني زبان خود را از ديگر شاعران متمايز کرده است ؛ لـيکن فرماليست ها به هنگام طرح گونه هاي هنجارگريزي و قاعده افزايي (در مورد وطـواط بيشـتر قاعده افزايي صدق پيدا ميکند) مشخص نميکنند که بسـامد وقـوع هـر صـنعت نسـبت بـه صناعات ادبي ديگر چيست و تا چه ميزان به کارگيري اين گونه هاي انحراف از نـرم مقبـول و يـا مــذموم اســت (صــفوي، ١٣٩٠: ١٥٦).
اين سخن علـي الاطـلاق در مورد قصايد و اشعار وطواط نيز صـادق اسـت و بـيترديـد وطـواط بـراي پسـند عامـه شـعر نسروده است و مقاصد ديگري را دنبال ميکرده که به آن مقاصد نيـز دسـت يافتـه و نتيجـۀ آن سي سال خدمت مداوم سلطان اتسز بوده است .