چکیده:
قالی پازیریک به عنوان قدیمیترین قالی شناخته شده جهان، در سال 1191 میلادی توسط پروفسور رودنکو
باستان شناس روسی از میان یخ های کوه های آلتایی مغولستان بیرون کشیده شد. به لحاظ اهمیت حرفه
ریسندگی و بافت در نشان دادن میزان توسعه یافتگی تمدنها در هزاره های پیشین، دانشمندان متعددی سعی در نسبت دادن منشا این قالی به کشور یا تمدنی خاص نموده اند. از آنجایی که مفاهیم نمادین نقوش، از ویژگی های اصیل طرح های قالی ایران می باشند که در هر مکان و زمانی متاثر از جامعه و فرهنگ حاکم بر آن شکل گرفته اند. هدف از این پژوهش مطالعه مفاهیم نمادین نقشمایه های قالی پازیریک به عنوان قدیمیترین قالی شناخته شده جهان، در بستر فرهنگی حاکم بر بافندگان معاصر این قالی، یعنی دوره هخامنشیان )500 - 320 ق.م) بوده است. مساله اصلی پژوهش، شناخت ارتباط میان ساختار طراحی و نقش پردازی قالی پازیریک با مبانی فرهنگی جامعه معاصر بافندگان آن میباشد. یافته های پژوهش نشان میدهند، گزینش نقوش به کار رفته در این قالی آگاهانه و همسو با زیرساخت های فرهنگی و آیینی جامعه تولیدکنندگان آن بوده است. لذا ارتباط معناداری میان مفاهیم نمادین نقوش و ساختار طراحی قالی پازیریک با فرهنگ و سنن ایران دوره هخامنشی وجود دارد. این پژوهش به لحاظ روش از نوع مطالعات کیفی میباشد که به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای به انجام رسیده است.
خلاصه ماشینی:
هدف از اين پژوهش مطالعه مفاهيم نمادين نقش مايه هاي قالي پازيريک به عنوان قديميترين قالي شناخته شده جهان ، در بستر فرهنگي حاکم بر بافندگان معاصر اين قالي، يعني دوره هخامنشيان (٥٠٠- ٣٢٠ق .
با توجه به اين که «از دوره باستان و در جلوه هاي زيباي نقش برجسته ها و آثار هنري هخامنشي و ساساني نقوش تزييني متعددي به کار رفته اند که برگرفته از طبيعت و با پشتوانه اي اعتقادي و نمادين بوده و بازتاب دهنده اعتقادات مردم مي باشند» (جوادي، ١٣٨٤: ٥٤)، مطالعه مفاهيم نمادين نقش مايه هاي طرح قالي پازيريک در بستر فرهنگي زمان بافت اين قالي ميتواند کمک بزرگي به حل معماي ارجاع اين قالي به منطقه جغرافيايي يا فرهنگي خاص نمايد.
از اين رو سوالات اصلي پژوهش حاضر عبارتند از:١- نقش مايه هاي قالي پازيريک و ساختار ترکيب آنها از چه مفاهيم نماديني برخوردارند؟ ٢-چه ارتباطي ميان ساختار طراحي و نقش پردازي قالي پازيريک با مباني فرهنگي جامعه بافندگان آن وجود دارد؟ با توجه به اينکه مصنوعات بشري بويژه در جوامع نخستين همواره نشانه هايي از فرهنگ و اعتقادات جوامع توليدکنندگان را در خود داشته است ، لذا در اين پژوهش سعي اين فرضيه مورد آزمون قرار گيرد که : با توجه به دقت و انتظام بخشي به کار رفته در گزينش و چينش نقش مايه هايي خاص از بين انبوه نقوش حيواني و گياهي، به نظر ميرسد انتخاب و به کارگيري اين نقوش آگاهانه و در پي بازنمود مفاهيم نمادين خاصي بوده است .
لذا در ادامه به بررسي جايگاه نمادين هريک از نقش مايه هاي موجود بر روي اين قالي و ساختار ترکيب اين نقوش و همچنين ارتباط اين نقوش با فرهنگ ، هنر و آئين جامعه ايران دوره هخامنشيان در راستاي اهداف پژوهش پرداخته شده است .