چکیده:
تناص یا بینامتنی یکی از اصطلاحات مطرح و رایج در حوزه پژوهشها و مطالعات زبان و ادبیات است. برطبق این نظریه هیچ متنی مستقل نیست و هر متن، ترکیبی است از متون گوناگون که آگاهانه یا ناخودآگاه از سرچشمههای ادبی و فکری یکدیگر بهره جستهاند. در این میان قرآن کریم ارزشمندترین و تاثیرگذارترین اثری است که شاعران و ادیبان در آثار خود از آن استفاده نمودهاند. ابن عرندس حلّی از شاعران و ادیبان قرن نهم هجری است. وی دلباخته و شیفته کلامالله و خاندان وحی بوده و اشعارش مشحون است از آیات و مضامین قرآنی و مفاهیم والای آن، بهخصوص قصیده رائیّه معروفش که در رثاء حضرت اباعبدالله الحسین (علیهالسّلام) میباشد. در این مقاله سعی گردیده است بینامتنی مضمونی در رائیّه این شاعر با قرآن کریم مورد توجّه قرار گیرد. پژوهش حاضر به روش توصیفی - تحلیلی است، بنابراین پس از ارائه مباحث نظری، عملیات بینامتنی این قصیده با کلام وحی تحلیل و بررسی شده است. یافتههای این پژوهش حکایت از آن دارد که این تاثیرپذیری بیشتر به صورت نفی متوازی (امتصاص) و در مواردی هم نفی کلّی (حوار) بوده است .
خلاصه ماشینی:
اينکه ابن عرنـدس از چـه نوع تناص و بينامتني در رائّيۀ خود استفاده کرده و از چـه شـيوه هايي بهـره گرفتـه و از آيات قرآن به چه ميزان تأثير پذيرفته ، به فهم و درک بهتـر ايـن ابيـات و پـي بـردن بـه لايه هاي دروني قصيده کمک شاياني مي کند و اهداف و مقاصد شاعر را از سرودن اين رائّيه روشن تر مي سازد؛ موضوعي که ، در اين مقاله ، بررسي و تبيين شده است .
عالمان و دانشمندان بزرگي همچون علامه شيخ عبدالحسـين امينـي در الغـدير، علامه سيد محسـن امـين در أعيان الشّـيعه ، علامـه سـماوي در الطّ ليعـه ، يعقـوبي در البابليّات و شبّر در أدب الطّ و طريحي در ألمنتخب وي را بـه علـم و فضـل و تقـوا و دينداري و تسلطش بر علوم گوناگون بسيار ستوده اند و به جهت دانش و تـدين و حـب ّ وافرش به اهل بيت (عليهم الّسلام) مدح کرده اند و برخي سروده هاي اين شاعر گرانمايـه را متذکّ ر شده اند؛ ازجمله قصيدٔە رائيّۀ معروف و شهير او را با مطلع : طوايا نظامي فـي الزمـان له ـا ن شْـ ر ي ع ط ر ه ــا مــن طيــب ذکْــر اک م نشــر ْ (الأمينــــي ، ۱۳٨۳/ ٧: ۱۳-۲۳؛ الأمــــين ، ٧/۱۴۰۳: ۳٧۵-۳٧٦؛ يعقــــوبي ، ۱/۱٩۵۱: ۱۴۴-۱۴٨؛ شبّر، ۴/۱۴۲۲: ۲٨۴-۲٩۳؛ الّطريحي ، ۱۴۲٦: ۳۴٩-۳۴۵) در ۱۰۳ بيت که مملوّ است از محّسنات لفظي و معنوي و صنايع ادبـي و بلاغـي و سرشار از عواطف و احساسات، با پشتوانۀ اعتقادي و آيات و مضامين و مفاهيم قرآنـي که همه را درجهت تعظيم مقام والاي اهل بيـت (علـيهم الّسـلام) و بيـان حـوادث و وقـايع جگرسوز شهداي طفّ به خدمت گرفته و در طليعۀ آنان وجود مقدس مولي الکـونين و شفيع الثّقلين حضرت اباعبدالله الحسين (عليه الّسلام ) است .