چکیده:
تعیین اهمیت «تکلیف و تعبد» و میزان پیوند آنها با «عقلانیت و معنویت»، از مهم ترین مسائلی است که در معنویت فرانوگرا و شریعت گریز نادیده انگاشته شده است. از آن زمان که انگاره «جمع عقلانیت و معنویت» در راستای فروکاهی رنج های جامعه ایرانی ارائه گردید، نقدهای بسیاری بر آن نگاشته شد. جدای از اینکه این انگاره از دامنه کارآمدی فراگیر برخوردار نبود، مشکل اساسی آن این بود که در عین اینکه از سوی یک نواندیش ایرانی مطرح شد، تن پوش و ارکانی نوگرا داشت و نسخه فارسی شده معنویتی بود که غرب پس از سال ها، برای زندگی انسان عصر نو پیشنهاد نموده بود. در این پژوهش، نگارنده با کاربست روش توصیفی ـ تحلیلی به همراه نقد و ارزیابی، به این نتیجه دست یافته است که دین نهادینه (در برابر ادیان نوپدید) با سه ساحت شریعتی، اخلاقی و اعتقادی، معنویت زایی را در جهان امروز به همراه دارد و تا پذیرش عقلانی اصول و التزام به فروع دین صورت نپذیرد، پدیدآیی معنویت نیز ناممکن است.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به اینکه در انگاره «عقلانیت و معنویت»، تعبد و تکلیف چونان زائدهای پنداشته شده که به دور از شأن انسان عصر نوین و عقلانیت (مدرنیستی) اوست، چگونه میتوان ثابت نمود که پایبندی به دستورات شرع مقدس بهمعنای اسارت عقل نیست؛ بلکه خود اصالت دادن به عقل است؟ بهواقع چگونه باید چهره شریعت را ترسیم نمود تا اینگونه پنداشته نشود که پایبندی به آن، در حکم دست بسته بودن و کنار نهادن عقلانیت است؟ (بررسی اهمیت شریعت و پیوند آن با عقلانیت) الف) دیانت و ارتباط آن با آرامش معنوی دینداری مفهومی است که اندیشمندان اجتماعی در مطالعات تجربی دین بدان میپردازند.
(صدر، 1408: 171) در نتیجه عقل با پذیرش این نکته که در شناخت و رسیدن به فراماده (بهگونه کامل) در جهت نیکبختی خویش ناتوان است و از سویی در پی منبعی برای این مسئله میرود، به شارع حق میدهد تا مقررات و چارچوبهایی وضع کند و آنگاه خود را ملزم به پیروی از آنها میداند؛ (صابری، 1381: 560 ـ 556) برای نمونه، گزارههای زیر گویای فوایدی برای زندگی دنیوی و معنوی بشر هستند: ـ معاملات سبب برپا داشتن مصالح و قطع منازعات است؛ ـ ازدواج موجب افزایش نسل و حفظ بقای نوع بشر است؛ ـ حدود و عقوبتها سبب حفظ جان، عقل، دین و ناموس و مال مردم است."