چکیده:
اقتصاد شیراز در دوره زندیان (1209-1179ه.ق) از جهات گوناگون در مسیر تحولات جدیدی قرار گرفت. این تحولات تابع نیازهای جدیدی بود که به دنبال انتخاب آن بهعنوان پایتخت مطرحشده بود. در شیوه معیشت دوره مزبور، اقتصاد کشاورزی نقش مهمی را ایفا می¬نمود؛ لذا مدیریت صحیح این بعد اقتصادی برای کارگزاران حکومتی مهم به نظر می¬رسید. دراینبین منابع دوره مزبور به دلیل ثبات سیاسی و امنیتی حاکم، در دوره کریم¬خان فرصت بیشتری برای ثبت این¬گونه اطلاعات درونشهری داشته¬اند. ازاینرو مسئله پژوهش پیش¬رو با توجه به عدم گستردگی زمانی اطلاعات منابع، بررسی چگونگی تحولات اقتصاد کشاورزی شیراز در عهد زندیه و بهخصوص دوره کریم¬خان می¬باشد.مقاله حاضر با ابتناء به روش پژوهش تاریخی و با استفاده از منابع کتابخانه¬ای به بررسی مسئله فوق پرداخته است. یافته¬های تحقیق نشان می¬دهد؛ کشاورزی هم از جهت باغداری و هم از جهت مزارع کشت موقت، در دوره زندیه خصوصا در دوره کریم¬خان رونق بسزایی را به خود دید. در راستای همین سیاست برنامه¬های بازسازی شبکه¬های آبیاری جاری و زیرزمینی تدوین و اجرایی شد. امنیت و آرامشی که در این دوره بر شیراز و محدوده مرکزی ایران برقرار شده بود اقتصاد بازرگانی و بهتبع آن اقتصاد کشاورزی را رونق بخشید.
The economy of Shiraz during the Zand period (1179-1209 A.H) was dominated by
various developments in different directions. These developments were subject to the
new requirements that had been posed by the choice of capital. In the livelihood of the
aforementioned period, agricultural economics played an important role; therefore, the
proper management of this economic dimension seemed important to government
officials. In the meantime, the sources of this period, due to political and security
stability, have had more time to record such intra-city information during the Karim
Khan period. Therefore, the issue of the present study, considering the lack of time span
of the resource information, is the study of the changes in the agricultural economy of
Shiraz during the Zand era, especially during the Karim Khan period. The present paper,
based on historical research method and using library resources, addresses the issue.
The research findings show that agriculture, both in terms of horticulture and in terms
of temporary cultivation farms, has boomed during the Zand era, especially during the
Karim Khan period. In line with this policy, programs for rehabilitating current and
underground irrigation networks were developed and implemented. The security and
tranquility that was established in this period over Shiraz and the central region of Iran
boosted the business economy and, consequently, the agricultural economy.
خلاصه ماشینی:
"مسئله پژوهش پیش رو بررسی تحولات صورت گرفته در اقتصاد کشاورزی شیراز در عهد زندیه است؛ اما به دلیل نارسائی منابع در رابطه با موضوع مزبور در سالهای بعد از مرگ میرزاعلی نقی نصیری، القاب و مواجب دورهی سلاطین صفویه، تصحیح یوسف رحیم لو (مشهد: دانشگاه فردوسی، 1371)، ص 19؛ میرزا سمیعا، تذکره الملوک، به کوشش محمد دبیر سیاقی (تهران: امیرکبیر، 1368)، ص 9؛ رهربرن، نظام ایالات در دورهی صفویه، ترجمه کیکاووس جهانداری (تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 2537)، ص 44.
زکریا بن محمد قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمه میرزا جهانگیر قاجار (تهران: امیرکبیر، 1373)، ص 289؛ محمد بن احمد مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی (تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان، 1361)، ص 641؛ ویلیام فرانکلین، مشاهدات سفر از بنگال به ایران، ترجمه محسن جاویدان (تهران: مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی، 1358)، ص 43 و 17؛ محمد نصیر بن جعفر فرصت شیرازی، آثار عجم، جلد 1 (تهران: امیرکبیر، 1377)، ص 18؛ کارستن نیبور، سفرنامه، ترجمه پرویز رجبی (تهران: توکا، 1354)، ص 72.
در این دوره همانگونه که لمبتون در کتاب خود، مالک و زارع در ایران اشاره میکند، اراضی بیشتر به مالکیت خصوصی محمدجعفر حسینی خورموجی، آثار جعفری، تصحیح احمد شعبانی (شیراز: بنیاد فارس شناسی، 1380)، ص 21؛ غلامرضا ورهرام، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عهد زندیه (تهران: معین، 1385)، ص 132.
قاضی احمد بن محمدغفاری کاشانی، تاریخ نگارستان، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی (تهران: کتابفروشی حافظ، 1414 ه 1373 ش)، ص 300؛ عبدالرزاق بیگ دنبلی، تجربة الاحرار و تسلیة الابرار، ص 130؛ میرزا جعفرخان حقایق نگار خورموجی، نزهت الاخبار، ص 466؛ ادوارد اسکات وارینگ، سفرنامه اسکات وارینگ ص 189؛ ویلیام فرانکلین، مشاهدات سفر از بنگال به ایران، ص 20 – 19؛ غلامرضا ورهرام، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عهد زندیه، ص 134."