چکیده:
یکی از مهمترین مفاهیم قرآنی، واژۀ «شفاعت» است که نظر و تدبّر هر اندیشمند قرآنی را به خود جلب میکند. تمام تلاشهای لغویان، مفسرین، متکلمین و علما، تبیین کننده برخی از لایههای معنایی آن است. در حالیکه تمام مؤلفهها و لایههای معنایی آن با رویکرد معناشناسانه بررسی نشده است. این واژه در قرآن کریم، با تشکیل شبکه گسترده معنایی در ارتباط با واژههای کلیدی دیگر مثل نصرت، ولایت و... معنا میشود که بسیاری از مؤلفههای معنایی آن را بایستی در لایههای بالاتر جستجو کرد. این پژوهش با روش معناشناسی توصیفی ـ تحلیلی همزمانی، تبیین معنای «شفاعت» و استخراج مؤلفههای معنایی آن را از قرآن کریم پیشرو دارد. بررسی آیاتی که واژۀ «شفاعت» در آن بهکار رفته و آیات مرتبط، اینگونه نشان میدهد که این کلمه در کاربرد قرآنی بر محور جانشینی، با مفهوم نصرت و ولایت، بر محور همنشینی با مفاهیمی مثل نصرت، تأیید، نجات و فضل و بر محور تقابل با مفهوم لعن، حبط اعمال و عذاب شدید در دنیا و آخرت، در یک حوزۀ معنایی قرار میگیرد. کشف مؤلفههای معنایی «شفاعت» سبب تجلّی بیشتر معارف ناب قرآنی برای بندگان حقیقتجو، پرهیز از برداشتهای سطحی و گزینشی آیات قرآن کریم و نشان دادن جهانبینی خاص و نظاممند قرآن کریم است.
خلاصه ماشینی:
با اين مقدمه ، مقاله حاضر درصدد است به روش توصيفي ،تحليلي و معناشناسي هم زماني ، با ارتباط معنايي واژه هايي که با «شفاعت » در يک حوزة معنايي قرار مي گيرند، به تعريف مؤلفه هاي معنايي «شـــفاعت »، تبيين جايگاه آن در قرآن و کشف لايه هاي معنايي بالاتر شفاعت مثل «نصرت »، «ولايت »، «حميم »، «نجات » و...
آن گاه قسم پنجم اين گونه بيان شده است : «گاهي آياتي که با يکديگر تفسير مي شود هيچ گونه اشتراکي در واژهها با هم ندارد تا به رهنمود معجم ها بتوان آيات مناسب را گردآوري کرد، بلکه فقط پيوند معنوي با هم ديگر دارد؛ نظير عنوان «اب» و عنوان «والد»؛ چون عنوان «اب» گرچه بر پدر اطلاق مي شود، ليکن اطلاق آن بر غير پدر مانند عمو هم در قرآن آمده اســـت »(جوادي آملي ، ١٣٨٨ب ، ج١، ص١١٧).
برخي از اين تغييرات که مي تواند مورد توجه دانشمندان گذشته و زبان شناسان امروز قرار گيرد و در ارتباط با بحث «شفاعت » و «نصرت » است ، به قرار زير است : در منظومة معرفتي قرآن و جهان بيني خاص آن که توســـط الفاظ و عبارات آن ارائه شـــده ، «شـــفاعت » هم گســـترش معنايي پيدا کرده و شـــامل شـــفاعت رهبري ، شـــفاعت تکويني (واسطة فيض ) و شفاعت مغفرت (اصل نجات در اديان ) شده است .
Tafsīr Al-Qurʼan Al-ʻAẓīm (Ibn Abī Ḥātam) 13 vols.
Tehran: Islamic Culture and Thought Research Center Publication; 2010.
Tarjomeh Tafsīr Al-Mīzān (Translation of Al-Mīzān Exegesis) Qom: Islamic Publications Office; 1995.