چکیده:
دانش تاریخنگاری اسلامی در آندلس، با وجود هویت و شاکله ویژه خود، از دیگر نقاط جهان اسلام تأثیر پذیرفته است. یکی از جریانهای اثرگذار بر تاریخنگاری اسلامی در آندلس، خاندان رازی در سده سوم تا پنجم قمری/ نهم تا یازدهم میلادی است که تاکنون تحقیق مستقل و جامعی درباره آنها صورت نگرفته است. این مقاله، با تکیه بر روش تحلیل وقایع، به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که با توجه به بسترهای شکلگیری تاریخنگاری آندلس، نقش خاندان رازی در زمینه انتقال تجربیات تاریخنگاری به آندلس چه بوده است؟ یافتههای این پژوهش، نشانگر آن است که از سده سوم و ابتدای سده چهارم هجری، با ورود مورخانی از خاندان رازی، روش حدیثی در کنار تاریخنگاری واقعگرایانه سبک کوفی، زمینهساز تحول تاریخنگاری آندلس شد. گرایش به تدوین تاریخهای عمومی تا پایان دوره امویان در آندلس و گرایش شدید خاندان حاکم به تدوین طبقات شاعران و ادیبان و نیز تاریخنگاری منظوم در اواخر عصر اموی و تقویت رویکرد عقلانیترشدن، جدا از سیر تاریخنگاری درباری در دورههای بعد را میتوان از مهمترین پیامدهای حضور خاندان رازی برشمرد.
خلاصه ماشینی:
تاریخنگاری، به مفهوم خاص آن، از سده دوم هجری شکل گرفت و یکی از این مناطق مهم در حوزه تاریخنگاری اسلامی، آندلس است که به دلایل مختلف تا کنون بررسی دقیق و جامعی در خصوص تاریخنگاری آن سرزمین طی قرون نخستین اسلامی صورت نگرفته است.
با وجود کمبود منابع و پژوهشهای تاریخی، پرسش اساسی در این پژوهش، آن است که مهمترین ویژگیهای مکتب تاریخنگاری آندلس با تکیه بر روش و بینش خاندان رازی و بهخصوص احمدبنمحمدبنموسی رازی (۲۷۴ـ۳۴۴ق/۸۸۸ـ۹۵۵م) طی سده چهارم هجری آندلس چیست؟ ازاینرو، آنچه ضرورت انجام این تحقیق را نمایان میکند، بررسی سیر تاریخنگاری اسلامی و نقش جریانهای گوناگون در فرایند تکوین تاریخنگاری آندلس و شناخت علل و عوامل بنیادین در شکلگیری آن است.
در زمینه بررسی تاریخ اجتماعی آندلس از ورود اسلام تا سده هفتم هجری، مقالهای با عنوان «درآمدی بر تاریخ اجتماعی اسپانیای اسلامی در منابع تاریخی و جغرافیایی قرن چهارم تا هفتم هجری» منتشر شده است که صرفا به بیان جغرافیا و ویژگیهای طبیعی و اوضاع عبدالواحد ذنون طه، نشأة تدوین التاریخ العربی فی اندلس، لیبی، بنغازی: دار الدرار الاسلامی، 2004م.
در کنار این منابع، برخی کتابهای احمدبنمحمدبنموسی رازی را در آثار مورخان و یا ادبا و شعرای سدههای بعد به صورت پراکنده میتوان دید؛ مانند: تاریخ اوسط فی اخبار ذنون طه، نشأة تدوین التاریخ العربی فی اندلس، ص 33؛ انور زناطی، مصادر تاریخ المغرب وآندلس، ص 114؛ حمیدی، جذوة المقتبس فی تاریخ علماء آندلس، ج 1، ص 168.