چکیده:
یکی از مفاهیم مهم عرفانی که بهعنوان یک کمال و فضیلت انسانی شناخته میشود و در مراتب عالی بندگی و سلوک معنوی حاصل خواهد شد، «حریت» و آزادی معنوی است. این خصلت برخلاف مفهوم آزادی در اصطلاح علوم سیاسی و اجتماعی از طریق عبودیت و بندگی خالصانۀ حق و بریدن از بندگی غیرحق حاصل میشود. زمانی انسان به حریت و آزادی معنوی میرسد که مراتب عالی سلوک را طی کرده، از بند نفس و تعلقات مادی کاملاً رها شده باشد. در این نوشتار برآنیم که این مفهوم را از منظر دینی و عرفانی به مطالعه بگذاریم و گسترۀ معنایی و ارزش معنوی آن را در عرفان و از زبان اهل معرفت بیان کنیم. به این منظور، پس از تمهید بحث، مفهوم حریت از نظر لغوی و اصطلاحی بازشناخته و آنگاه نسبت آن با مفاهیم دیگری مثل عبودیت و انسان کامل بررسی شده و از زبان ولی حق، سیّدالاحرار علی مرتضی (ع) شرح و بسط یافته است. همچنین از نظر برخی بزرگان عرفان و صاحبان اندیشه و حکمت عرفانی در این باب بهره بردهایم. در پایان، نتایج این مطالعه در معرض ملاحظه و استفادۀ طالبان معارف دینی، آزادیخواهان و بنده آزادان گذاشته شده است.
One of the main concepts of mysticism that is known as a quality of human perfection and virtue and is attained only at the high levels of servitude and spiritual conduct is spiritual freedom. Unlike the concept of liberty in the political and social discourses, this quality can be achieved through pure servitude to God and rejection of servitude to non-God. The human can attain spiritual freedom only when he goes through the highest levels of spiritual conduct and gets completely free from the chains of the appetitive self and the material attachments. In this article, we aim at studying this concept from the religious and mystic viewpoints and expressing its semantic scope and spiritual value in mysticism using the words of Gnostics. To this end, after the introduction of the issue, the denotative and terminological meanings of freedom are presented. Then, its relationship with other concepts such as servitude and Perfect Man is examined. In this part, the words of the master of the free humans, Imam Ali (a), are used to explicate the foregoing relationships. Moreover, the opinions of some notables of mysticism and great mystic thinkers are used in this regard. At the end, the results of this study are presented to the seekers of religious knowledge, freedom seekers, and free servants of God.
خلاصه ماشینی:
مفهوم شناسي حريت در ادبيات عرفاني «حريت » در لغت به معناي آزادي ، آزادگي و آزادمردي است و در اصـطلاح اهـل حقيقـت خروج از رق و بند کائنات و قطع جميع علايق و ارادات و آن را مراتبـي اسـت ، از جملـه حريت عامه از رق و بردگي شهوات وحريت خاصه از رقيت همۀ مرادها و آرزوها، به علت فناي اراده شان در ارادة حق وحريت خاص الخاصان از رق و بندگي رسوم و آثار بـه سـبب محو آنان در تجلي نورالانوار (جرجاني ، ١٣٧٠: ٧٦؛ خواجه عبدالله انصاري ، ١٣٧٩: ١٠٤).
(343 - 342 :1379 ابونصر سراج در بيان دقيق تري، حريت و آزادي را در گرو تحقق عبوديت دانسته است و مي گويد: حريت اشارتي است به نهايت تحقـق عبوديـت خـداي تعـالي و آنچنانکـه بـه هيچ چيز از مکنونات و غير آن دل نبندي ، و اگر خـداي را بـه واقعـي بنـده اي از همـه آزاد باشي ، چنانکه بشر حافي به سري سقطي گفت : خدايت آزاد آفريد، آزاد باش ، نه در حضـر به خاندانت دلبستگي داشته باش ، و نه در سفر به رفيق و همنشـينت ، و خلـق را واگـذار و همۀ کارها را براي خدا کن (ابونصر سراج ، ١٣٨٢: ٣٧٣).
با اين وصف ، حريت يکي از عالي ترين مقامات عرفاني محسوب مي شود و در مـدارج عالي ، عبوديت و سلوک معنوي به عارف دست مي دهد و هر کسي را جز انسـان کامـل (کـه مراتب کمال روحي را طي کرده است ) ياراي وصول به اين مقام نيست .