چکیده:
«دُرِّ سخن» از آثار تازه به دست آمدة متون کهن فارسی است. ابوالفتوح هبه الله الحمویی این اثر را در بین سالهای 739 تا 750 قمری تألیف کرده است. این مقاله در یک چکیده و چند بخش تدوین میشود؛ در بخش اول یعنی مقدمه، همراه با بیان پیشینه، معرفی کوتاهی دربارة درّ سخن و سه اثر تقلیدشدة دیگر از سعدی ارائه شده است. در بخش دوم معرفی نام و نسب نویسنده، در بخش سوم معرفی نام اثر، در بخش چهارم محتوای کتاب، در بخش پنجم فهرست ابواب کتاب، 21 باب، در بخش ششم ویژگیهای نگارشی و رسمالخط نسخه و در بخش آخر نتیجهگیری بیان شده است. این کتاب از متنهای ارزشمند زبان فارسی است. امثال و حکمهای بسیاری به نثر و نظم از خود نویسنده در این اثر موجود است. این اثر از آثار قرن هشتم هجری است و تاکنون ناشناخته بوده است. معرفی آن به سبب جنبههای ادبی و علمی و اخلاقی درخور توجه است.
خلاصه ماشینی:
از معرفی نویسنده در درّ سخن میتوان دریافت که همگان، بسیار به این خاندان توجه داشتهاند؛ او با مشاهدة کتاب نگارستان جوینی، در توصیف آن چنین میگوید: «و بهحقیقت چندانکه در آن کتاب شریف که به لطایف و بیشمار موشح است و مشحون و گوییا سمطی است پر از لآلی مکنون با گنجی انواع جواهر نفایس دُرِّ مخزون تأمل میکنم بر هیچ عیب و نقصان جز آنکه مؤلف روی آن گنجنامة خسروانی را به ایراد نام این ضعیف از راه اعتقادی که به حضرت اجداد عظام این مستهام که اقطاب ایام بودهاند دارد، سیاه گردانیده است و از برای دفع چشمزخم چنانکه خوبان را سپندی سوزند و از سیاهی نیل بر رخسار نازنینشان خطی کشد، دیباچة کتاب مذکور را که ذخیرة جاودانی عبارت از آن است بنابر رعایت حقوق یاری و اقامت رسم وفاداری به ابیات ذکر این فقیر سیاه ساخته وقوفی نمییابم چه اگر به چشم انصاف و ممیزی بهحق است در آن صحیفة پرلطیفه: که غمزدای و فرحزای و راحت روح است; ; روانفزای و لطیف است همچو آب روان» (دُرِّ سخن، نخ: 33) در کتاب نگارستان جوینی صفحة 33 دربارة تقدیم کتاب به شخصی خاص چنین میگوید: «..
باتوجهبه سخنان نویسنده در معرفی خود و اجدادش و سال نگارش این اثر و سالهای زندگی افراد این خاندان، میتوان دریافت که صدرالدین ابراهیم، نیای اوست؛ اما دربارة نویسنده، اطلاعات درخور توجهی تاکنون به دست نیامده است؛ تنها در کتاب المصباح فی التصوف، صفحة یازده، اینچنین آمده است: «مرادالمریدین تألیف خواجه غیاثالدین ابوالفتوح هبه الله بن سعدالدین یوسف بن صدرالدین ابراهیم بن سعدالدین ابوالفاخر از عرفای سدة هشتم هجری است...
». در دُرِّ سخن نیز نام صاحب اثر چنین آمده است: «ابوالفتوح هبه الله بن یوسف بن ابراهیم بن محمد حمویی» که فقط در نداشتن «بن موید» با هم متفاوت است؛ البته مصححان در مقدمة تصحیح شدة کتاب مرادالمریدین، نویسنده را چنین معرفی میکنند: «غیاثالدین ابوالفتوح هبه الله بن یوسف بن ابراهیم بن محمد بن مؤید حمویی از نوادگان شیخ سعدالدین حمویه» (میرباقریفرد، 1389: مقدمه).