چکیده:
با وجود فرسنگها فاصله میان دو کشور ایران و آلبانی، فرهنگ و تمدّن ایرانی تاثیر چشمگیری بر فرهنگ آلبانیایی ها داشته است. تاریخ نویسان از گستره و تاثیر عمیق ادبیّات فارسی و به طور کلّی تمدّن ایرانی در قلمرو عثمانی، بویژه در منطقة بالکان در شگفت هستند. تحقیقات نشان می دهد فرهنگ ایرانی به مثابة نرم افزاری با پشتوانة آیین اسلام بوده که به همراه سخت افزاری سپاهیان عثمانی وارد آلبانی شده است و طیّ پنج قرن حاکمیّت عثمانیان بر این کشور، به عنوان زبان ادب و تصوّف و فرهنگ با مقبولیّت عمومی به پیش رفته است. شخصیّت های آلبانیایی از سر عشق و علاقه، این زبان و ادبیّات را معرّفی و ترویج کرده اند. حتّی برخی از آنان خود به این زبان شعر سروده اند یا براساس الگوی کلاسیک نگارش فارسی، به آفرینش آثار علمی، ادبی و فرهنگی به زبان آلبانیایی پرداخته اند. در این مقاله برآنیم تا چگونگی و چرایی گسترش ادبیّات فارسی در کشور آلبانی را تبیین کرده و عملکرد فرهیختگان آلبانیایی را در حوزة ادب فارسی بررسی و تحلیل نماییم
خلاصه ماشینی:
در طول هزاران سال گذشته ، ایران ، ادبیات و فرهنگی غنی داشته اسـت و علی رغم جریانات سیاسی و نفوذ حکومت های بیگانه ، نـه تنهـا توانسـته اسـت پیـام جهـانی و اصالت انسانی خود را حفظ کند بلکه در بین ملت ها نیز حضور و جایگاه ارزشمندی یافته است .
بنابراین این سؤال پیش می آید که چرا و چگونه زبان و ادبیات فارسی در این منطقه تأثیر گذار شده است ؟ تحقیقات نشان می دهد عوامل مختلفی در ورود و رواج ادبیات فارسی در آلبانی و مناطق دیگر این کشور مؤثر بوده است ؛ از آن جمله در دوران باستان بخش اعظم سنت و فرهنگ ایرانی از طریق مانوی ها و نئومانوی ها و فرقه ای از این گروه به نام بگومیل به سرزمین مذکور رسیده است .
روستاهایی چون فراشـر و یـا منطقـۀ اسـکاراپار و شـهرهایی چـون : دیبـرا، کرویـا و فوشکرویا نیز مراکز بکتاشیان بوده و نقش مهمی در ترویج فرهنگ ایرانی داشته اند؛ بـه عنـوان مثال عاجز (آجیز) بابا در قرن هجدهم در دیوان خود اشعاری به زبان فارسی دارد؛ نصـیب طـاهر بابا ،شاعری که از خطۀ فراشر است ، کوشش های فراوانی در همان زادگاه خود برای تثبیت زبان فارسی و ترکی نمود و همزمان افکار و عقاید درویشی را معرفی کرد.
هرچند طریقت رفاعیه دارای اذکار و اورادی به ترکی و فارسـی اسـت ، اما طریقت بکتاشیه در این زمینه ، هـم از قـدمت بیشـتری (یعنـی از قـرن چهـاردهم مـیلادی) برخوردار است و هم هماهنگی بیشتری با فرهنگ بومی مردم دارد و مسائل مختلف را با تفسـیر و برخوردی مناسب با واقعیت های ملموس مردم آلبانی بیان می کند.