چکیده:
در تحقیقات مربوط به تلمیح، یافتن کهنترین منابع برای تلمیحات معمول است و راه را بر مطالعات بعدی
رشته » و « خم عیسی » هموارتر می کند. موضوع مقاله حاضر، بررسی و معرفی سرچشمههای دو تلمیح
در منابع کهن است. این پژوهش با روش کتابخانهای و استنادی و با هدف دستیابی به قدیمیترین « مریم
منابع که تاکنون از دید محققان پوشیده مانده، انجام گرفته است. بدین منظور پس از به دست دادن
تعریف مختصری از تلمیح، به سابقه پژوهش در این زمینه پرداخته و با توجه به منابع رایج و دانسته های
کنونی، تازگی و بایستگی این پژوهش را نشان دادهایم. سپس با آوردن نمونههایی از کاربرد این دو تلمیح
در دیوان های شعر فارسی، منابعی را که تاکنون بدان ها ارجاع می شده معرّفی کرده ایم و اشکالی را که
اتکا به این منابع در تفسیر بیتی از مثنوی پیش آورده باز نموده ایم. آنگاه به معرفی اناجیل اپوکریفائی
پرداختهایم که منابع نویافته از شمار این اناجیل هستند و سرانجام دو منبع بسیار کهن را که هر یک چند
قرن از منابع کنونی قدیم ترند، همراه با روایتهای مربوط معرفی کردهایم. نتیجه این پژوهش لزوم توجه
به منابع غیر رسمی دینی را در این گونه تحقیقات ادبی نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
(مولوی،١٣٧٩: ٥٥) در دیوان خاقانی که بیش از هر متن دیگری مشحون از روایات زندگی و معجزات عیسی است میخوانیم : عیســـی ام رنـــگ بـــه معجـــز ســـازم بقــم و نیـــل بـــه دکـــان چـــه کـــنم (خاقانی،١٣٨٧: ٣٩٧) رنگ خم عیسی است بـادٔە گلرنـگ خـام اشک تر مریم اسـت ژالـۀ در فـام صـبح (همان : ٧٣٩) اشک و دل من هر دو سرخ است و کبود از تو خوش رنگرزی زین پس عیسی هنرت خـوانم (همان : ٩٦٠) و دو شاهد از دیوان بدر چاچی و محتشم کاشانی: همچو ملک مسیح را میل فلک از آن شده کوست خمی که روز و شب خشت زرینش بر سر اسـت (بدرچاچی، ١٣٨٧: ١١٢) یکباره جامه در خم گردون به نیل زد چـون ایـن خبـر بـه عیسـی گـردون نشـین رسـید (محتشم کاشانی، ١٣٩١: ج ١، ٤٠٨) منابع رایج تلمیح «خم عیسی» کهن ترین منابعی که تا کنون برای این تلمیح آورده اند عبارتند از: الف - قصص الانبیاء ثعلبی از قرن پنجم هجری (ثعلبی، بی تا: ٣٢٩) ب - تفسیر مفاتیح الغیب فخرالدین رازی از قرن ششم هجری (فخر رازی، ١٤٢١ ق : ج ٨، ٥٦) ج - کشف الاسرار و عده الابرار میبدی از قرن ششم هجری (میبدی، ١٣٧١: ج ٢، ١٣٣) د-تفسیر ابوالفتوح رازی از قرن ششم هجری (ابوالفتوح رازی، ١٣٧٨: ج ٤، ٣٤١ - ٣٤٢) این منابع در ذیل قصۀ زندگی عیسی (ع ) (قصص الانبیاء ثعلبی) یا در تفسیر آیـۀ ٥٢ سـوره آل عمران و بیان وجه تسمیۀ حواریون داستانی روایت کرده اند.