چکیده:
برخی از قصه های عامیانه، خاستگاهی اسطوره ای دارند. در این قبیل قصه ها، شخصیت ها و وقایع بر مبنای یک اسطوره و باور کهن شکل گرفته اند. یکی از این اسطوره ها، ایزدبانوان هستند. تقدس، اهمیت و ویژگی های گوناگون آنها، این توان و ظرفیت را دارد که درون مایه های قابل توجه و رنگارنگی در افسانه ها بیافریند. روش تحقیق در این مقاله، شیوه توصیفی - تحلیلی است. نخست، شخصیت اساطیری ایزدبانو ذیل این سه عنوان معرفی شده است: 1- ایزدبانو بزرگ مادر 2- همسر ایزد شهیدشونده 3- آناهیتا. سپس تاثیر و بازتاب آنها در قصه ها واکاوی شده است. برای این منظور، مجموعه «قصه های عامیانه فارسی» گردآورده سید ابوالقاسم انجوی شیرازی و کتاب «افسانه های آذربایجان» از صمد بهرنگی بررسی و تحلیل شده است.
خلاصه ماشینی:
در بررسی شالودة اساطیری در قصه ها، نکتة مهم این است که یک بن مایة اسطورهای ممکن است در یک بخش کوتاه از یک داستان بلنـد مثـل هـزار و یـک شـب بـه چشـم بخورد و یا اساس تشکیل یک قصة کوتاه عامیانه مثـل «ملـکمحمـد» باشـد (امیرقاسـمی ، ١٣٩١: ٤٨).
این شخصیت هـا کـه در قصـه هـای مختلـف بـا همـان خویشـکاری تکـرار می شوند و در روایات قصه ها از شهرهای مختلـف نیـز حضـور دارنـد، دسـت بـه اعمـالی شگفت می زنند.
مقالة «بررسی و طبقه بندی انگارة اساطیری درخت - مرد در قصه های عامیانـة هرمزگـان» ، از زهرا انصاری و دیگران، چاپ شده در مجله ادبیات عرفانی و اسـطورهشـناختی ، دوره ١٠، شماره ٣٦، دربارة نقش اسطورهای گیاهـان و خـدایان نبـاتی و انعکـاس آن در قصـه هـا پژوهش کرده است .
مقالة «بن مایه های توتمیسم در قصه های عامیانه »، نوشـته مرتضـی محسـنی و مـریم ولی زاده که در مجله ادبیات عرفـانی و اسـطورهشـناختی ، دوره ٧، شـماره ٢٣ بـه چـاپ رسیده است ، تفکر اسطورهای توتم های گیاهی و حیوانی را در افسانه ها دنبـال مـی کنـد.
«پدرسالارانه بودن اساطیر هند و اروپایی ظـاهرا بـا اقتصادی عمدتا متکی بر شبانی و پرورش گاو مربوط است ؛ در حالی که مادرسـالاری در آسیای غربی و بخش های عظیمی از اروپا در اعصاری بسیار کهن (میـان یـازده تـا چهـار هزار سال پیش از مسیح ) به وجود آمد و با پدید آمدن کشاورزی در دورة میانسـنگی و نوسنگی در این نواحی تقویت شد» (بهار، ١٣٩٠: ٢٥).