چکیده:
فکر و ذکر از مباحث مهم عرفان اسلامی بهشمار میروند که در هر دو سنت عرفانی جایگاه ویژهای در سیر استکمالی سالکان دارند. در سنت اول عرفانی بخشی از آرای عارفان در باب فکر و ذکر بهتبیین هر یک از آنها و بیان جایگاه و اهمیتشان در سیر و سلوک اختصاص یافته و بخش دیگری از دیدگاهها رابطه فکر و ذکر و نحوه تعاملشان با یکدیگر را شرح و تبیین کرده است. اگرچه برخی عارفان سنت اول فکر و ذکر را بهمنزله دو بال برای سالک برشمردهاند اما درباره نحوه تعامل این دو، دیدگاههای گوناگون و گاه متعارضی در سنت اول عرفانی بیان شده است.
بهدلیل جایگاه مهم فکر و ذکر در سلوک و نیز اهمیت تعامل این دو در سیر استکمالی ضروری است که وجوه گوناگون تعامل و ارتباط فکر و ذکر با یکدیگر در سنت اول عرفانی تبیین شود و دلیل اختلاف آرای عارفان در باب فکر و ذکر بیان گردد. این مقاله آرای مختلف مشایخ سنت اول عرفانی را در باب نحوه ارتباط و تعامل فکر و ذکر بررسی و دلیل تشتت این دیدگاهها را تبیین ساخته است.
در باب اختلاف دیدگاههای عرفای سنت اول در باب فکر و ذکر میتوان گفت بدان جهت که فکر و ذکر هر دو مراتبی دارند، نظریات هر یک از عارفان ناظر بهمرتبهای بوده و بر این اساس آرای ایشان در این باب گوناگون است و گاه متعارض مینماید.
خلاصه ماشینی:
در سنت اول عرفانی بخشی از آرای عارفان در باب فکر و ذکر بهتبیین هر یک از آنها و بیان جایگاه و اهمیتشان در سیر و سلوک اختصاص یافته و بخش دیگری از دیدگاهها رابطۀ فکر و ذکر و نحوۀ تعاملشان با یکدیگر را شرح و تبیین کرده است.
بهدلیل جایگاه مهم فکر و ذکر در سلوک و نیز اهمیت تعامل این دو در سیر استکمالی ضروری است که وجوه گوناگون تعامل و ارتباط فکر و ذکر با یکدیگر در سنت اول عرفانی تبیین شود و دلیل اختلاف آرای عارفان در باب فکر و ذکر بیان گردد.
از سوی دیگر اهمیت فکر و ذکر بدان جهت است که مشایخ سنت اول عرفانی معمولا این دو را در کنار هم بهکار بردهاند و درواقع آنها را به منزلۀ دو بال برای سیر و سلوک درنظر گرفتهاند.
چنانچه در نظر همۀ عرفای سنت اول سرچشمۀ این دو موضوع عرفانی قرآن، احادیث، سیرۀ پیامبر(ص) و ائمۀ معصوم(ع) است و در آرای بیشتر این مشایخ نیز فکر و ذکر بهعنوان ابزارهای سلوک محسوب میشوند و مورد توجه قرار دارند، این اختلاف دیدگاهها در باب فکر و ذکر از چه چیز نشئت میگیرد؟ آیا این گوناگونی نظریات از تفاوت مشربهای عرفانی پدید میآید؟ یا آنکه این اختلاف بهدلیل تفاوت در نظرگاه عرفا است و بدان جهت که هر یک از آنها وجهی از فکر و ذکر را تبیین ساختهاند آرای ایشان گاه متعارض مینماید؟ در باب فکر بهعنوان یکی از مهمترین ابزارهای سیر و سلوک پیش از این تحقیق جامع و مستقلی صورت نگرفته است.