چکیده:
داستانهای اساطیری و تاریخی ایران باستان در دوران ساسانی در کتابی گردآوری شده بود که آن را «خداینامه» مینامیدند. این کتاب در دوران اسلامی، چندین بار به زبان عربی و فارسی ترجمه شد و بیشتر نویسندگان دوره اسلامی برای ذکر تاریخ ایران، از این ترجمهها استفاده کردند. تعدد این ترجمهها سبب شد که گاه آشفتگی و نابسامانی در ذکر حوادث و رویدادهای تاریخی به وجود آید و نویسندگانی کوشش کردند با اصلاح این آشفتگیها، سامانی به تاریخ ایران دهند، که میتوان با توجه به شباهتها و تفاوتهایی که در متون تاریخی دوره اسلامی دیده میشود، این پرسش را مطرح کرد که نویسندگان متون تاریخی ازجمله فردوسی در ذکر رویدادهای پادشاهان از چه منابعی بهره بردهاند؟ در این پژوهش که به روش تحلیلی-اسنادی نوشته شده است، کوشش شده تا با مقایسه شباهتها و تفاوتهایی که در ذکر نام و لقب پادشاهان ساسانی در کتابهای تاریخی دیده میشود به منابعی که این کتابها از آنها بهره بردهاند، اشاره کنیم که از جمله نتایج به دست آمده، آن است که منبع فردوسی با دیگر متون تاریخی، تفاوتهای آشکاری داشته و این موضوع را که فردوسی تنها از شاهنامه ابومنصوری که آن هم ترجمه خداینامه پهلوی بوده، استفاده کرده است، برجستهتر نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
پس ازاین نویسندگان ، کسـانی چـون مسـعودی مـروزی (المقدسـی ، ١٩٠٣: ج٣، ١٣٨ و ١٧٣) و ابوالمؤید بلخی ، داستان ها و تاریخ ملی ایران را به زبان فارسی دری برگرداند و مطابق اشارة ابوالفضـل بلعمی در ترجمة تاریخ طبری، کتاب ابوالمؤید بلخی را «شاهنامة بزرگ » می نامیدند (بلعمـی ، ١٣٨٠: ٤ و ١٣٣) و شاهنامة منثور دیگری نیز که در آثارالباقیه ، از «ابـوعلی محمـد بـن احمـد البلخـی الشـاعر» دانسته شده که بر اساس کتب معتبر و قابل استناد عبدالله بن المقفع ، محمد بن جهم برمکی ، هشام بـن قاسم ، بهرام بن مردانشاه موبد شهر شاپور، بهرام بن مهران اصبهانی و بهـرام هـروی مجوسـی نوشـته شده بود (البیرونی ، ١٨٧٨: ٩٩).
بیان مسئله تفاوت ها و شباهت های لقب پادشاهان ساسانی با توجه به شاهنامه و متون تاریخی سدة سوم تا هفـتم هجری قمری چیست ؟ و آیا می توان بـا در کنـار هـم قـرار دادن ایـن تفاوت هـا و شـباهت ها، منـابع کتاب های تاریخی را از هم بازشناخت ؟ یعنی می توان دانست که ویژگی منبع طبری و حمزة اصفهانی و فردوسی و بیرونی و دیگر نویسندگان متون تاریخی سدة سوم تا هفتم هجری قمری ، برای اشاره به لقب پادشاهان ساسانی چه بوده است و آنها از چه منبع یا منابعی استفاده کرده اند؟ پیشینة تحقیق بهار در کتاب «مجمل التواریخ و القصص » کوشش کرده لقب پادشاهان ایران را که در این کتـاب بـه آنها اشاره شده ، با توجه به کتاب بیرونی یعنی «آثار الباقیه عن القرون الخالیه »، و کتاب حمزة اصـفهانی یعنی «سنی ملوک الأرض و الأنبیاء»، توضیح دهد (بی نا، ١٣٨٩: ٤١٦-٤٢٠).