چکیده:
گستردگی دانش فقه و ارتباط مسائل آن با عرصههای گوناگون نظری و عملی
دانش های دیگر سبب شده که فقیهان ما گاهی به مطالبی دیگر به عنوان با تنقیح
موضوع بپردازند؛ مسائلی از ریاضیات. نجوم. منطق. فلسفه. عرفان و... همواره در فقه
مطرح و پرکاربرد بوده است. در این میان. تبخّر و میزان اطلاع هر فقیه از آن علوم در
چگونگی بررسی و نتیجه گیری او بسیار موئثر است. این مقاله. مقدّمهای است برای بررسی
چند مبحث فقهی و اصولی و چگونگی پرداختن و استنتاج فقیهان در آن مباحث. نویسنده
بر آن است که اوّلا: شرط لازم ورود در این مباحث. اطلاع و تسلّط بر آن علوم است و
ثائیا: شیوة مطلوب و درست آن است که هیئتهای مشترک از رشتههای مرتبط با یک
مبحث. کار پژوهشی هماهنگ و جمعی را سامان دهند؛ همان روشی که امروز در تولید
بسیاری از دستاوردهای مشترک علوم بدان عمل میشود.
خلاصه ماشینی:
در اين نوشته ، کلياتي را در ضرورت توجه به رشـته هـاي علـوم عقلـي، براي استنباط در مسائل آن عرصه ، نوع نگاه برخي فقيهـان بـه موضـوعات پيچيـدة عقلـي و داوريهاي فقهي در آنها و تفاوت روش بررسي در دانشي چون فقه يا اصـول فقـه و ايـن هـر دو با دانشيهايي چون فلسفه يا عرفان ، مطرح ميکنيم .
به راستي آيا شيوة کاوش در دانش فقـه را بايـد در همـۀ گسـتره هـاي ديگـر فرهنـ٢ معارف ديني کارآمد شمرد؟ آيا اصول اعتقادي را نيز ميتوان با سازوکارهايي چون عموم ، اطلاق ، ظهور، اشتغال ، استصحاب ، حکومت و ورود بررسي کرد؟ به باور ما گرچه فقيهـان ، به اين پرسش به صورت جدا، پاسخ منفي ميدهند، ولي کـم نيسـتند فقيهـاني کـه در عمـل براي پاسخ به پرسش هاي غير فقهي نيز از همين ابزارها بهره ميجويند.
به هر حال ، هنگامي که دانش پژوهان جـوان حـوزه هـا در سـالهاي شـکوفايي و پرنشـاط يادگيري، همۀ توان خود را در بخشي از فقه بـه کـار مـيبندنـد، آيـا مـيتـوان اميـدي بـه دگرگوني داشت ؟ اينان در شـرايطي کـه تـوان داوري ميـان سـره و ناسـرة فقـه و فلسـفه را ندارند، به فضايي برمي خورند که از سوي برخي فقيهان بيگانه با فلسفه تبلي¢ مـيشـود؛ پيـام آشکار و پنهان اين فضا، نادرست شـمردن بسـياري از دسـتاوردهاي فلسـفي اسـت کـه رنـج بسياري براي شکوفايي آن بر انبوهي از بزرگان تاريخ دانش اسلامي ما رفته و هرگز شايسته نيست که با آشنايي اندک و گفته هـايي کـم و کوتـاه پرونـدة آن همـه تـلاش و کـاوش را ببنديم .
يادآور ميشويم که آنچه دربارة هماهنگي يادشـده گفتـه و آن را در ميـان دانـش هـاي ديني توضيح داده ايم ، به بخش هايي از ديگر دانش هاي بشري نيز گـره خـورده اسـت ، ولـي سخن ما در اين نوشته ، تنها دربارة فقه و دانـش هـا و ديـدگاههاي عقلـي در فلسـفه و عرفـان ميباشد.