چکیده:
حبسیّه، شعری است که شاعر در زندان، واکنشهای حسّی، روحی و معرفتشناختی خود را با تخیّلی که درگیر مفهوم تهدیدآمیز حبس است در زبانی ویژه بازنمایی میکند. مکانمندی زندان، هم شاعر را به بدن و ذهن تهدید شده معطوف میکند و هم معرفتی را میسازد که «زندان» در آن یک «ابر نشانه» است. گفتمان زندان با نسبتی که شاعر با جهان و «امر اجتماع» دارد، ساخته میشود. از اینرو در تبیین شعر حبسیّۀ جهان پیشامدرن که تأییدگر قدرتهای اجتماعی و سیاسی حاکم است و حبسیّههای معاصر که علیه قدرت و در بافتی از ادبیّات مقاومت بازنمایی شده است، دو گفتمان زندان را پدید میآورد. این مقاله میکوشد با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی، و با توجّه به آرای لاکلا و موفه دو گفتمان «سنّتی» و «مدرن» زندان را با تکیه بر شعر مسعود سعد و حبسیّههای دو شاعر معاصر، فرّخی یزدی و بهار بررسی کند تا چرخشهای گفتمانی آن آشکار گردد. در گفتمان حبسیّهسرایی سنّتی، تقدیرگرایی، «گرهگاه» این گفتمان است. عناصری که در این گفتمان مفصلبندی شدهاند، جدا از اینکه زیستجهان شاعر را باز نمایی میکنند بهمثابة ساختاری نمادین، پیوند ارزشها و کنشهای اجتماعی را با قدرت منتشر در جامعه نشان میدهند. امّا در حبسیّههای مدرن، گفتمان زندان بهمثابة «اعتراض سیاسی» است. بنابراین گرهگاه اعتراض سیاسی، عناصری چون قانون، آزادی، مبارزه و مشروطه را تقسیمبندی میکند؛ در این وضعیّت، گفتمان زندان علیه نظم سیاسی موجود قرار میگیرد تا بتواند در مقابل ساختارهای متصلّب قدرت، مقاومت و نظم سیاسی آزادتری را پیشنهاد کند.
خلاصه ماشینی:
»(لاکلا و موف ، ۱۳۹۲، صص ۱۶۱ـ ۱۶۰) پیشینۀ تحقیق گذشته از آثار مستقلی که در باب حبسیه سرایی پدید آمده است از جمله کتـاب دو جلدی «حبسیه در ادب فارسی از آغاز شـعر فارسـی » بـه قلـم ولـی الله ظفـری (۱۳۶۴)، «حبسیه سرایی در ادب عربی از آغاز تا دورة معاصر» از مرضـیه آبـاد(۱۳۸۰) و «زنـدان - نامه های فارسی از قرن پنجم تا پـانزدهم » از محمدرضـا یوسـفی و طـاهره سیدرضـایی (۱۳۹۱)، مقالات فراوانی عموما از منظر ادبیات تطبیقی به این موضـوع پرداختـه انـد؛ از جمله : «حبسیه های فرخی یزدی و مسـعود سـعد سـلمان از دیـد تطبیقـی » از منصـوره شریف زاده (۱۳۸۲)، «دو شاعر زندانی (بررسی برخـی عناصـر مشـترک در شـعر مسـعود سعد و خاقانی )» از علی آذرگون (۱۳۸۴)، «وصـف زنـدان و احـوال درونـی در زنـدان - سروده های فارسـی و عربـی » از علـی دودمـان کوشـکی و عیسـی داراب پـور(۱۳۹۰)، «حبسیه سرایی در ادب فارسی و عربی » از تـورج زینـی ونـد و پیمـان صـالحی (۱۳۹۱)، «بازتاب عنصر مکان در ادبیات زندان » از صلاح الدین عبدی ، هادی نظری منظم و ابـوذر گلزار(۱۳۹۳)، «بررسی و مقایسـة عناصـر شـعری در یمگـان نامـه هـای ناصرخسـرو و حبسیه های مسـعود سـعد» از محمـد رضـایی و آزاده اکبـری (۱۳۹۳)، «تحلیـل زنـدان - سروده های بهار و محمود درویش » از مریم خلیلی جهان تیغ و مرضـیه قاسـمیان (۱۳۹۴)، «زندان سروده های معاصر فارسی و عربی در شعر بهار و صافی نجفی » از یدالله رفیعی و رمضان رضایی (۱۳۹۴) و مقالات تطبیقی دیگر با تأکید بر مضامین مشترک و یـا عناصـر سازندة حبسیه با تکیه بر حبسیات مسعود سعد، خاقانی ، ابوفراس حمدانی و...