چکیده:
با توجه به اهمیت وثیقه المدینه بهعنوان اولین قرارداد اجتماعی مکتوب از سوی مسلمانان و ارتباط مفاد آن با جنبههای مختلف زندگی، بسیاری از پژوهشگران مسلمان و مستشرقان با گرایشهای مختلف به مطالعه آن پرداختهاند. در عین حال برخی از مناقشات مسشرقان با محتوای وثیقه و شواهد تاریخی سازگار نیست. بیشترین مناقشات در خصوص آن، به تاریخگذاری وثیقه، حضور قبایل سهگانه یهود در آن و جایگاه پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم و قدرت اجرایی او در بهکارگیری مفاد وثیقه مربوط میشود. بیشتر مستشرقان تلاش میکنند ارتباط نداشتن یهود با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را به هر شکل و صورتی اثبات کنند تا جنگ پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم با آنها را جنگی تجاوزگرانه گزارش کنند. در این پژوهش، تلاش شده است ضمن بیان مهمترین دیدگاهها درباره صحیفه، برحسب مسائل مطرحشده مانند اعتبار صحیفه، تاریخگذاری صحیفه، حضور قبایل یهودی در صحیفه و جایگاه پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم و اصطلاح امت به مناقشات مطرحشده درباره این سند حدیثی پاسخ داده شود.
خلاصه ماشینی:
محدثان و وثیقة المدینه چنانکه از سیر تاریخی توجه به وثیقة المدینه روشن است، متأسفانه طی قرنهای اولیه، محدثان توجه خاصی به این متن حدیثی نداشته و نهتنها مورد بحث و پژوهشهای حدیثی قرار نگرفته، بلکه در منابع حدیثی نیز بهطور کامل نیامده و فقط سرآغاز وثیقة المدینه و بخشی از مفاد اولیۀ آن ذکر شده است: ابوبكر عبدالله بن محمد بن ابیشیبه(159ـ235ق)(ابن ابیشیبه، ۱۴۰۹ق، ج6، ص377 و ج7، ص671)، ابوعبدالله احمد بن محمد بن حنبل(۱۶۴ـ۲۴۱ق)(ابن حنبل، بیتا، ج1، ص271 و ج2، ص204)، ابو الحسن احمد بن یحیى بن جابر مشهور به بلاذرى(180ـ279ق)(بلاذری، 1956م، ص26)، ابوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد بن عبدالبر ابن عاصم نَمری(۳۶۸ـ۴۶۳ق)(ابن عبدالبر، ۲۰۰۰م، ج8، ص69)، ابن ابی یعلی، محمد بن ابی یعلی(۴۵۱ـ۵۲۶ق)(ابو یعلی، بیتا، ج4، ص366ـ367) و ابن حجر هیثمی، احمد بن محمد(909ـ974ق)(هیثمی، ۱۹۸۸م، ج4، ص206) در منابع حدیثی خود آوردهاند: «كتب رسول الله صلى الله علیه و سلم كتابا بین المهاجرین والأنصار أن یعقلوا معاقلهم، و أن یفدوا عاینهم بالمعروف والاصلاح بین المسلمین.
همچنین وات تصور میکند که میتوان تاریخ وثیقه را به شرح زیر مجدداً پیکربندی نمود: مفاد ابتدای وثیقه تا 15 یا 16(یا 19 و 23) نشاندهندۀ توافق بین حضرت محمد و قبایل مدینه در دومین عقبه بود، و یا میتواند توسط صاحبنفوذان بعد از مهاجرت تهیه شده باشد و پس از آن، موارد دیگر در دورههای مختلف برحسب نیاز به آن اضافه شده و برخی از آنها حذف شده؛ مانند آنچه مربوط به قریظه و نضیر بوده است.