چکیده:
شاید بارزترین تمایز عینیِ مدارس نوین با مکاتب قدیم باز شدن پای دختران به آموزش بود. آموزش دختران در نظام سنتی، در خانه و محدود به برخی از خانوادههای خاص بود. در این شیوه زنان باسواد و عالم فقط در خانة خواص امکان پرورش مییافتند. با ایجاد و گسترش مدارس نوین، محدودیتی برای این امر وجود نداشت و دستکم به صورت نظری، راه علمآموزی به روی آنها باز شد. قبل از تأسیس سلسلة پهلوی توسعه و گسترش مدارس نوین در کردستان و کرمانشاهان از لحاظ کمّی و کیفی پایینتر از میانگین کشوری بود. پس از تأسیس سلسلة پهلوی و روند روبهرشد توسعة مدارس در این مناطق، با وجود مخالفتها و مقاومتهای اولیه، پذیرش مدارس نوین بهتدریج جای گرفت. با وجودی که روند آموزش نوین زنان در این مناطق مسیری پرپیچ و خم، طولانی و با دشواریها فراوان بود. نتایج پژوهش نشان میدهد ورود دختران به مدارس در این مناطق هم همواره سیر صعودی داشته است. این پژوهش بر آن است با روشی توصیفی ـ تحلیلی دگرگونیهای صورت گرفته در حوزة آموزش دختران کُرد را بررسی و سهم ملاحظات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را تبیین نماید.
خلاصه ماشینی:
جدول (٢) جدول شماره (٢) آمار مدارس و شاگردان کرمانشاهان در سال ١٣٠١ {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} مجموع دانش آموزان کردستان در این سال ٣٠٨ نفر و کرمانشاهان هم در سـال ١٣٠١ دارای ١٢١٨ دانش آموز بود، درحالی که در سال ١٣٠٢ مجمـوع دانـش آمـوزان کشـور در حـدود ٥٥ هـزار نفـر بود(ایوانف ، ١٣٥٧: ٨٥-٨٦) که بیـانگر تفـاوت چشـمگیر آن بـا میـانگین کشـوری اسـت و نشـان مـی دهـد کـه مــدارس ایـن منطقــه شـرایط نابسـامانی از جنبـه هــای کمـی و کیفـی داشـتند آمـار فارغ التحصیلان دو مدرسۀ دولتی احمدیه و اتحاد سنندج به خوبی بیانگر این وضعیت است ، تعـداد فارغ التحصیلان این دو مدرسه از سال ١٢٩٦ تا ١٣٠٢ جمعا ٣٥ نفر بود که ١٨ نفر از مدرسۀ احمدیه و ١٧ نفر از مدرسۀ اتحاد بودند(ساکما، پرونده شماره ٢٤٤٧٩- ٢٩٧- جواب سؤالات متحدالمال مورخ ١٤ برج ثور ١٣٠٢).
دختران و مدارس نوین از سلطت رضاشاه تا سال ١٣١٠ مجموع دانش آموزان استان کردستان در سال ١٣٠٢ که در پنج مدرسه مشغول تحصیل بودنـد ٣١٣ نفر بود که همه پسر بودند و هیچ دانش آموز دختری تا این زمان در کردستان نبود(ساکما، پرونـده شماره ٢٤٤٧٩- ٢٩٧- احصائیه و اطلاعات معارفیه سنه ایت ئیل ١٣٠٢ کردستان ).
هرچنـد رونـد آموزش نوین زنان در این مناطق مسیری پرپیچ و خم ، طولانی و بـا دشـواری هـای فـراوان بـود امـا بررسی اسناد و احصائیه های مدارس نشان مـی دهـد ورود دختـران بـه مـدارس در ایـن منـاطق هـم همواره سیر صعودی داشته است هرچند که این رشد در مناطق روستایی و عشایری با مناطق شهری با تفاوت هایی همراه بود.