چکیده:
درنگریستن در بسیاری از روایات از کارکرد گسترده واژه «رجل» در آنها به عنوان موضوع پرسش یا حکم حکایت دارد. این مقاله در صدد پاسخ به سه پرسش اساسی در این زمینه است: 1. واژه «رجل» با چه کارکردی در روایات بازتاب یافته است؟ 2. چرا این واژه با کارکرد فراجنسیتی به صورت شایع بازتاب یافته است؟ 3. راههای بازشناخت کاربست جنسیتی از فراجنسیتی واژه «رجل» در روایات چیست؟ نگارنده در این مقاله در مرحله نخست، کارکرد روایات در این زمینه را به سه دسته تقسیم کرده و سپس سه دلیل را برای چنین کاربستی برشمرده است که عبارتاند از: 1. غلبه استعمال، 2. ناظر بودن روایت به فرد شایع، 3. ناظر بودن روایت به رخدادی خاص و در کنار آنها سه قرینه را برای تمییز نوع کاربست «رجل» مورد بررسی قرار داده است که عبارتاند از: 1. قراین داخلی، 2. قراین خارجی، 3. قرینه مقابله ذکر مذکر در کنار مونث.
خلاصه ماشینی:
3. روایاتی که نمیتوان به آشکارا درباره کارکرد جنسیتی یا فراجستی آنها داوری کرد؛ به عبارت روشنتر، در پارهای از روایات واژه «رجل» به کار رفته و با آن که در شمول حکم درباره مردان نمیتوان تردید روا داشت، اما به دلایلی روشن نیست که آیا در کنار مردان، زنان نیز اراده شده است یا نه؟ روایت ذیل از نمونههای آن است: عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیهالسلام عَنِ الرَّجُلِ احْتَلَمَ فَلَمَّا انْتَبَهَ وَجَدَ بَلَلًا قَلِیلًا، قَالَ: لَیْسَ بِشَیْءٍ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَرِیضاً فَإِنَّهُ یَضْعُفُ فَعَلَیْهِ الْغُسْلُ.
از ظاهر روایت چنین بر میآید که مراد از شخصی که در خواب دچار احتلام شد و پس از بیداری اثری از منی در لباس خود نیافت، مردان است، اما در عین حال نمیدانیم که آیا این حکم شامل مردان نیز هست و به عبارتی دیگر آیا میتوان گفت که واژه «رجل» در آن کارکرد فراجنسیتی دارد؟ پاسخ تا حدودی دشوار است؛ زیرا درباره امکان احتلام زنان در خواب و خروج مایع ویژه شهوانی از بدن آنان محل بحث و گفتوگو است؛ به ویژه آن که طبق مفهوم مخالف این روایت، اگر شخص سالم باشد، باید میزان آب منی خارج شده به قدری باشد که قابل ملاحظه و شهود است که خود به پدیده «دفق» اشاره دارد.