چکیده:
گرفتن مالیات، یکی از مسائل مهم اجتماعی است که امام علی ضمن تبیین ضوابط دریافت آن، کوشیدند تا این فرهنگ را در جامعه نهادینه سازند. آن حضرت با تبیین ضوابط و ظرایف اخذ مالیات برای کارگزاران، در پی آن بودند که با احترام نهادن به حقوق مردم، آنان را هر چه بیشتر به پرداخت مالیات تشویق نمایند و بر این اساس در حکومت خود، طرحی نو از اخذ مالیات ترسیم نمودند؛ به این معنا که مالیاتدهندگان، پرداخت آن را بهعنوان یک تکلیف شرعی و در ردیف دیگر واجبات الهی همچون نماز و روزه و نه به مفهوم زورگیری و باج دادن، با رضایت خاطر تمام به عهده گیرند. با تأمل در نامه 25 نهجالبلاغه، روشن میشود که این دستورالعمل امام، ضمن تبیین فرهنگ اخذ مالیات، تلاشی است بهمنظور اصلاح در شیوه گرفتن مالیات که در دوران خلیفه نخست انجام میگرفته است؛ اصلاحی که بر مبنای انتظار اسلام از مسلمانان است؛ یعنی در اسلام، انجام دادن وظیفه بر اساس آگاهی و ایمان است نه از سر جبر و هراس. از این رو، در باور امام علی، کارگزاران زکات را حتی حق تعرض به مُنکران زکات نیست. در این مقاله، تلاش شده است که با شیوه توصیفی ـ تحلیلی، از یکسو فرهنگ اخذ مالیات در دولت امام علی و از سوی دیگر تعارض اجرایی آن با نحوه گرفتن مالیات در دولتهای پیشین تبیین شود.
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله، تلاش شده است که با شيوه توصيفي ـ تحليلي، از يکسو فرهنگ اخذ ماليات در دولت امام علي (علیه السلام) و از سوي ديگر تعارض اجرايي آن با نحوه گرفتن ماليات در دولتهاي پيشين تبيين شود.
از اينرو، بايسته مينمايد که با مقايسه تطبيقي بين نحوه اخذ ماليات در دولت امام علي (علیه السلام) و دولتهاي پيش از ايشان، ميزان تأثيرگذاري خلفاي نخست ـ پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)ـ در نهادينهسازي فرهنگ اسلامي اخذ ماليات و يا هنجارشکني در اين حوزه، کاوش و بررسي شود.
(ابنقتيبه، 1404، ص194؛ مفيد، 1367، ص105؛ ابن عبدربه، همان، ج4، ص30؛ مقدسي، همان، ج2، ص870؛ ذهبي، 1431، ص281؛ ابنالعبري، همان، ج1، ص164) افزون بر آن، عثمان فدک را که صدقه خاص رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، به مروان به تيول داد (دينوري، 1992، ص195) و اين چنين با به کار گرفتن عاملان فاسد مالياتي، مسلمانان را به زحمت انداخته، ماليات رسيده را برخلاف سنت پيامبر صلی الله علیه و آله هزينه نمود؛ حال آنکه امام در فرمان خويش به عاملان صدقات، يادآور ميشدند که در روابط خود با مردم انصاف داشته باشند (نامه / 51)، با مردم تندخو نبوده، به آنان دروغ نگويند و به جهت اينکه بر ايشان حکومت دارند به مردم بياعتنايي نکنند و به هوش باشند که از زکات گردآمده، شريکاني از ضعيفان و مستمندان دارند که البته کارگزار مالياتي بايد نسبت به حقوق آنان وفادار باشد.