چکیده:
قاعده تسامح در ادله سنن یکی از قواعد مشهور نزد حدیثپژوهان به ویژه فقهاست و مستند عمده آن روایاتی است که در منابع فریقین به روایات «من بلغ» معروف شده است. مشهورترین تفسیر از این روایات، اسقاط شرایط حجیت خبر در مستحبات است. این روایات سبب تسامح فقها در ادله سنن نیز شده است. برخی معتقدند این تسامح به حوزه روایات فقهی محدود نیست بلکه در روایات عقاید، تاریخ، سیره و تفسیر و نیز روایات فضائل اهل بیت دقت لازم صورت نگرفته است. در این نوشتار به منظور بررسی صحت و سقم ادعای راهیابی تسامح در روایات فضائل اهل بیت، با بیان مستند این قاعده و بر اساس برداشتهای اندیشمندان امامیه از آن، اثبات میشود که ثبوتا حجم عمده روایات فضائل از شمول این قاعده خارج بوده، فقط در حجم کمی از روایات فضائل غیر امامتی اهل بیت ادعای تسامح قابل طرح است؛ همچنانکه اثباتا نیز شواهدی بر عدم رخداد چنین سهل انگاری در سیره فضائل نگاران فریقین اقامه میشود. این شواهد، از آنچه در مقدمه تالیفاتشان یا در مطالب آغازین آن آمده است، به عنوان آیینهای برای کشف نگاه آن فضائل نگاران به روایات فضائل اهل بیت، جمع آوری شده است.
خلاصه ماشینی:
در برخی از گزارشها جریان این قاعده در مورد روایات فضائل اهل بیت( به مشهور امامیه نسبت داده شده است؛ از جمله کسانی که این دیدگاه را پذیرفتهاند، میتوان به محقق نراقى در كتاب انيس المجتهدین فی علم الاصول و نیز کتاب محرق القلوب (آشتیانی، بحرالفوائد فى شرح الفرائد، 1429: 2/ 72)، شیخ انصاری، محقق اصفهانی و مرحوم آشتیانی و از معاصران به آیت الله سبحانی اشاره کرد.
شاهد بر این مطلب، استناد آن فضائل نگاران در مقدمه کتب خود به آیاتی همچون آیه تطهیر یا آیه مباهله و یا آیات نخست سوره هل أتی و آغاز ابواب با روایات کثرت غیر قابل احصا و مشهور فضائل امام علی( یا آیه مودت ذوی القربی و مانند آن است که نمونههای این استناد را در بین فضائل نگاران شیعه و اهل سنت در ذیل از نظر میگذرانیم: الف) فضائل نگاران شیعه از بین منابع شیعیان، اعم از امامیه و غیر امامیه، میتوان به موارد زیر اشاره کرد: 1ـ ابن عقده کوفی (م332ق) زیدی مذهب و جارودی، کتاب فضائل أميرالمؤمنين( را پس از ذکر فرزندان ابوطالب با بیان القاب قطعی حضرت همچون امیرالمؤمنین، وصی، سید المسلمین و صدیق اکبر آغاز کرده و برای بیان مناقب حضرت از حدیث «اولُ مَن اسلَم» و محبت ویژه رسول خدا( به ایشان و احادیث قطعی مربوط به علم، ایمان و عدل حضرت و نیز احادیث نجوی، طیر و...