چکیده:
جستوجو در مصادر و اسانید روایات غیبت نزد امامیه بیانگر آن است که عالمان امامی بخش قابل توجهی از روایات غیبت را از راویان واقفی و کتب آنان اخذ کردهاند. فرقه واقفه برخی از روایات را مطابق مذهب خویش نقل به معنا، تقطیع یا تحریف میکردند. از این رو برخی از روایات که از طریق واقفه وارد مجموعه روایی امامیه شده است، دارای رسوبات فکری واقفی است و زمانی که در کنار دیگر روایات قرار میگیرند، ایجاد تعارض میکنند. این نوشتار در صدد است با روش تاریخی و از طریق بررسی سند و متن روایات به بررسی انگارههای واقفی در روایات غیبت بپردازد. در پرتو این بررسی سبب تعارض برخی از روایات غیبت تبیین میگردد و از تاویلات بعید در فهم روایات ممانعت به عمل میآید.
خلاصه ماشینی:
از این رو برخی از روایات که از طریق واقفه وارد مجموعه روایی امامیه شده است، دارای رسوبات فکری واقفی است و زمانی که در کنار دیگر روایات قرار میگیرند، ایجاد تعارض میکنند.
فرقه واقفه 1 نخستین فرقهای بود که با تدوین کتابهایی با عنوان الغیبة از دعوی خویش مبنی بر مهدویت و غیبت امام موسی بن جعفر ملقب به کاظم علیهالسلام دفاع کردند، امامیه در راستار اثبات اندیشه غیبت امام دوازدهم روایاتی از طریق واقفه نقل کردهاند.
(نوبختی، 1395: 423) لذا دور نیست این روایت بیانگر اعتقاد شماری از واقفه باشد که بر این باور بودند که امام موسی کاظم علیهالسلام وفات کرده است و پس از سالها و بلکه قرنها همانند عزیر پیامبر زنده میشود.
در روایات دیگری نیز مدعیان دفن حضرت قائم دروغگو خوانده شدهاند: الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ جَنَاحٍ الْجُعْفِی عَنْ حَازِمِ بْنِ حَبِیبٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُوعَبْدِاللَّهِ علیهالسلام یا حَازِمُ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیبَتَینِ یظْهَرُ فِی الثَّانِیةِ إِنْ جَاءَكَ مَنْ یقُولُ إِنَّهُ نَفَضَ یدَهُ مِنْ تُرَابِ قَبْرِهِ فَلَا تُصَدِّقْهُ (طوسی، 1411: 170)؛ راوی روایت میکند که امام جعفر صادق علیهالسلام به من فرمود: ای حازم، صاحب این امر دو غیبت دارد که در دومی ظاهر میشود، اگر کسی برای تو خبر آورد که وی را به خاک سپرده است، وی را تصدیق مکن.
برخی برای حل این تعارض به تأویلهای بعید و تفسیر سلیقهای واژگان روایت روی آوردهاند، در حالیکه توجه به اسناد این روایات این نکته را مبرهن میسازد که بعضاً این روایات از طریق راویان واقفی نقل شده است و چه بسا واقفه این روایات را در جهت اثبات دعوی خود مبتنی بر مهدویت و غیبت موسی کاظم علیهالسلام جعل کرده باشند.