چکیده:
یکی از بحث برانگیزترین مولفههای موثر در جرح و تعدیل راویان، مذهب آنان است. این مسئله که آیا صداقت و ضبط راویان در اعتماد به گفتار آنان کافی است و یا مذهبشان نیز از مولفههای دخیل در جرح و تعدیل آنان است، همواره محل بحث و اختلاف رجالیان بوده است. خلاصةالاقوال به جهت آنکه با تنها در فاصله دو قرن پس از اصول اولیه رجالی و به وسیله علامه حلی فراهم آمده است، یکی از پر اهمیتترین کتب رجالی متاخر شیعیان به شمار میرود. این اعتقاد وجود دارد که علامه در این کتاب روش و طریق واحدی را دربرخورد با راویان غیرامامی در پینگرفتهاست؛ به تعدادی از غیر امامیان اعتماد کرده و گروهی دیگر را غیر قابل اعتماد خواندهاست. بررسی موردی شرح حال راویان غیرامامی در خلاصةالاقوال نشانگر آن است که بر خلاف این گمانه، علامه حلی شیوهای یکسان در مواجهه با راویان غیرامامی در پیش گرفتهاست. وی به راویانی که اتهام به غیرامامی بودنشان را نپذیرفته، یا امامی بودنشان را مرجح میداند و یا پس از دورهای انحراف به مذهب امامیه بازگشتهاند، اعتماد کرده اما اگر غیرامامی بودن راوی بر علامه محرز شود و وجهی برای غلبه بر این ضعف راوی وجود نداشته باشد، او را غیر قابل اعتماد میداند.
خلاصه ماشینی:
۴-عدم وجود معيار ثابت در مواجهه با مـذهب راويـان : شـهيد ثـاني معتقـد اسـت کـه احا علامه روش يکساني را در برخورد بـا راويـان غيرامـامي در پـيش نگرفتـه اسـت ؛ بـه ديــــث گروهي از راويان ثقه غيرامامي اعتماد نموده و آنان را در قسم نخست خلاصه جـاي اماميه و داده و به عده اي ديگر اعتماد ننموده و آنها را در قسم دوم راويان ذکر کـرده اسـت متن شنا (شهيد ثاني، بيتا: ۸۷۷-۸۷۸).
واکاوي احوال راويان غير قابل اعتماد و غيرامامي راوياني که به مذهب امامي نبـوده و علامـه آنهـا را در قسـم دوم کتـابش ، در ميـان راويان غير قابل اعتماد قرار داده است ، در گروه هاي ذيل قرار ميگيرند؛ ۱-راويان غيرامامي مسـکوت : برخـي از راويـان صـرفا بـه جهـت غيرامـامي بـودن و يـا نامشخص بودن مذهبشان ، در گروه دوم راويان خلاصة الاقوال قرار گرفته اند و هيچ گونه مدح و ذمي از آنان به ما نرسيده است ؛ از جملۀ اين راويان "أهبان بـن صـيفي " است که به دليل آن که اعتقاد نا صوابش در مـورد حضـرت علـيع ، در گـروه دوم روات جاي گرفته است (علامه ، ۱۴۱۷: ۳۲۵).
واکاوي احوال راويان قابل اعتماد غيرامامي همان گونه که آمد عده اي معتقدند که تنها راويان غيرامامي جاي گرفته در بخـش نخست خلاصة الاقوال ، اصحاب اجماع هستند و پاره اي ديگر از افراد جاي گرفتن اين افراد را در ميان راويان معتمد از اشتباهات علامه خوانده اند و برخـي معتقدنـد کـه ايـن جايگيري ناشي از عدم وجود ملاک و معيار ثابت در نزد علامه است .