چکیده:
منطقۀ ژئوپلیتیک خزر پس از فروپاشی اتحاد شوروی، بهعنوان کانون رقابت قدرتهای ساحلی، منطقهای و فرامنطقهای بوده است. این منطقه در دو دهۀ گذشته، با توجه به واقعیتهای ژئوپلیتیک منطقه، رژیم حقوقی خزر، موقعیت ژئوپلیتیک خزر در کانون حوزههای ژئوپلیتیک قفقاز، آسیای مرکزی و خاورمیانه، وابستگی قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای در خزر، نوع الگوی رفتاری دولتهای ساحلی خزر در روابط سیاسی و اقتصادی با یکدیگر و دولتهای فرامنطقهای و بهتبع همۀ اینها نوع ژئوپلیتیک حاکم بر منطقه، در نقش هارتلند جدید اوراسیا نقشآفرینی کرده است. در این رابطه، ویژگیهای جغرافیایی هر کشور، جایگاه خاصی را برای آن کشور در خزر بهوجود آورده است. روسیه یکی از این کشورهاست که بهدنبال حفظ و گسترش منافع پیشین خود در منطقۀ خزر از یکسو برای گسترش نفوذ خود در کشورهای نواستقلال تلاش میکند؛ از سوی دیگر، بهدنبال کنترل افزایش قدرت آمریکا در منطقه است. از اینرو، پرسش این نوشتار آن است که ویژگیهای ژئوپلیتیک منطقۀ خزر چه تأثیری بر تلاش روسیه برای بازگشت به سیاستهای امپراتوریجویانۀ گذشته داشته است؟ در پاسخ به این پرسش، فرض نوشتار آن است که روسیه بهوسیلۀ مؤلفههای پویای اقتصادی، سیاسی، امنیتی و زیستمحیطی منطقۀ خزر در تلاش برای باقیماندن بهعنوان قدرتمندترین بازیگر در منطقه بوده است. نویسندگان به روش تبیینی و آزمودن فرضیه بهصورت ایجابی و با تکیه بر دادههای کمی و آماری فرضیۀ اصلی را تبیین میکنند.
خلاصه ماشینی:
علاوه بر اين ، حل نشده ماندن رژيم حقوقي درياي خزر و کيفيت روابط دولت هاي ساحلي با قدرت هـاي منطقـه اي و فرامنطقـه اي بـه دليـل ژئوپليتيـک ويـژة منطقـه و نفـوذ کشـورهاي فرامنطقه اي که تمايلي به شکل گيري ترتيبات مشترک منطقه اي در اين منطقه ندارند، سبب شده است تا کشورهاي حاشيۀ درياي خزر براي تأمين منافع ملي خـود راهبـردهـاي متفـاوتي را در پيش بگيرند )٨٠-٧٩ :٢٠١٣ ,.
روسيه يکـي از ايـن کشـورهاي سـاحلي است که براي تثبيت حوزة نفوذ خود و همچنين مقابله با نفـوذ قـدرت هـاي بـزرگ در منطقـه تلاش هاي گسترده اي را در ابعاد اقتصادي، سياسي- امنيتي و زيست محيطـي انجـام داده اسـت .
با توجه به اين بنيان نظري ميتوان گفـت کـه روسـيه از راه اتحاد و ائتلاف با قدرت هاي منطقـه و جمهـوري هـاي پيشـين و تقويـت و تجديـد همگرايـي اقتصادي، سياسي، امنيتي و راهبردي در منطقۀ خزر در پي افـزايش موقعيـت منطقـه اي و بـين المللي خود است .
در اين ميان آنچه که به عنوان مؤلفه اي اقتصادي، برجستگي خاصي به ژئوپليتيک منطقۀ خزر بخشيده است ، وجود منابع انرژي نهفته در آن است که به دليل عواملي چون افزايش وابستگي جهاني به واردات منابع انرژي هيدروکربني، دامنه دارشدن تـنش ها در خاورميانه و نيز ظهـور روسـيه بـه عنـوان يـک بـازيگر اصـلي در سياسـت انـرژي قـرن بيست ويکم ، نفت وگاز درياي خزر و مسيرهاي انتقال آن به بازارهـاي مصـرف ، بـيش از پـيش مورد توجه قدرت هاي بزرگ صنعتي قـرار گرفتـه اسـت )٤-٣ :٢٠٠٨ ,Etaat and Nosrati(.