چکیده:
نظریه علمدینی آیتالله جوادی آملی با دیگر نظریههای علمدینی تفاوت ماهوی دارد و درعینحال بر نظریههای علم دینی تأثیرگذار است؛ بهگونهایکه میتوان آن را فرانظریه مرتبط با آنها دانست. این نظریه مشتمل بر یک مدعای اصلی، یک استدلال عام و دو نتیجه مهم است. مدعای اصلی این است که علم اگر علم باشد، دینی و الهی است. دلیل بر این ادعا ویژگیهای مترتب بر کاشفبودن از واقع است که عبارتند از (1) متعلق علمِ حقیقیِ کاشف از واقع، امری واقعی و لذا مخلوق خداست؛ (2) علم حقیقی الهامی الهی است؛ (3) علم حقیقی به اعتبار واقعنماییاش حجت دینی است. علم حقیقی و معتبر با هیچ علم روشمند معتبری در تعارض نیست، ازاینرو منابع و روشهای معتبر نباید نتایج متعارضی داشته باشند. در این نظریه با اتکا به تحلیلی از جایگاه معرفتی وحی اثبات شده است که متون دینی منابع معتبر معرفتی هستند. درنتیجه رجوع به آنها برای شناخت امور واقعی، باید با نتایج روشهای عقلی معتبر سازگار باشد، ازاینرو فهم متوندینی بدون درنظرگرفتن نتایج دیگر روشهای معتبر شناختِ واقع، نامعتبر است؛ همچنین شناخت امور واقع از طریق روشهای عقلی معتبر بدون ملاحظه نتایج روش نقلی، فاقد اعتبار کافی است. پس روش عقلی و نقلی در شناخت واقع، رابطه تعاملی متقابل دارند. این رابطه فقط در فرض علمآوری روش نقلی و عقلی برقرار نیست؛ بلکه حتی اگر هر دو مفید ظنّ اطمینان آور باشند، رابطه متقابل برقرار است.
Ayatollah Javadi Amoli’s theory of religious science is different in character from other theories of religious science, although it has had influenced these other theories in such a way that it might be deemed a meta-theory. The theory consists in a main claim, a general argument, and two crucial conclusions. The main question is that true science is religious and divine. The reason for this claim is based on properties of discovering the truth, which consist in the following: (1) the object of true science which aims at truth is a real entity, and thus it is created by God, (2) true science is a divine inspiration, and (3) true science is religiously reliable and authoritative in virtue of its veridicality. True, reliable science is not in conflict with any other reliable methodical science. Thus, valid sources and methods should not yield conflicting results. According to this theory, since revelation (<em>waḥy</em>) has a high epistemic status, religious texts count as reliable epistemic sources. Therefore, if reliance on them yields knowledge of facts, the result should be compatible with reliable rational methods. Hence, it is invalid to understand religious texts without taking the results of other reliable methods of knowledge into account. Moreover, knowledge of facts via reliable rational methods without taking the results of the transmitted (<em>naqlī</em>) method into account is not sufficiently valid. Accordingly, rational and transmitted methods have an interactive relationship in the process of arriving at knowledge of facts in the world. The relationship does not merely hold if transmitted and rational methods yield knowledge. Even if they yield probabilistic knowledge, the interactive relationship still obtains.
خلاصه ماشینی:
مطابق نظریههای فلسفه علم جدید مستندات علمی این عرصهها همگی ظنی است؛ بنابراین ظن حاصل از روش علمی از منظر آیتالله جوادی در حد اطمینان عرفی است؛ به بیان دیگر، اینکه عمل به مقتضای آنها حجت شرعی است و مخالفت با آنها بهلحاظ شرعی مسئولیتآور است، در ارزش معرفتشناختی آنها ریشه دارد.
روشهای مورد نظر در این بحث به حوزه علوم حصولی مربوطاند؛ یعنی روشهایی که علیالاصول برای همه افراد بشر قابل تبعیت است و رعایت ضوابط آنها نتیجهای میدهد که حجت منطقی است؛ ازاینرو روشهای مربوط به عقل ناب، یعنی شهود وحیانی و عرفانی، گرچه علم حضوری به بار میآورند (همو، 1384، «الف»: ص54 و همو، 1387: ص242)، ولی علم روشمند دسترسپذیر برای بشر عادی نیستند؛ زیرا شهود وحیانی ویژۀ معصوم7 است و برای بشر عادی ناممکن است (همو، 1389: صص34 و 223) و شهود عرفانی بشر عادی همواره در معرض این خطر است که شهودی نفسانی یا القایی شیطانی را موجود عینی بپندارد (همو، 1388، «ب»: ص19).
3. روش استنباطی تعاملی جواز عقلی رجوع به متنهای وحیانی برای کسب علم نسبت به موضوعهایی که عقل بشر عادی به آن دسترس دارد، بر دو امر بستگی دارد: نخست اثبات اینکه موضوع مورد مطالعه در قلمرو وحی و دین است؛ دوم توجیه معرفتشناختی و روششناختی نتایج رجوع به متون وحیانی.
توجیه معرفتشناختی روش استنباطی تعاملی چنانکه پیشتر گفته شد هدف مرحله یا بخش تفسیری روش استنباطی، کشف مراد گوینده است؛ ازاینرو در این مرحله علیالاصول به چیزی بیش از نظر گوینده درباره یک موضوع خاص پینمیبریم؛ بنابراین تا در بخش شناختی، ارزش معرفتشناختی استفاده ازاینروش برای شناخت موضوعهای فلسفه و علوم اثبات نشود، محصول رجوع به آن مشمول عنوان «علم» نمیشود.