چکیده:
اعتقاد به مراتب و مواقف قیامت از مسائل مهم شریعت و از عوامل تاثیرگذار در نظر و عمل متشرعین است. عالم قبر، حالات، عوارض و احکام آن از نخستین مراتب ورود به آخرت است. متون شریعت مسئله عذاب قبر را مسلّم دانسته و به تفصیل دراینباره سخن گفتهاند. نگرش نقلیـتعبدی این متون را به حسب ظاهر به فشار و عذاب جسمی و مادی در قبر و در عالم طبیعت تفسیر کرده است. در مقابل، دیدگاه تعقلیـتاویلی، آوردههای متون شریعت در این حوزه را ناظر به مراتب اولیه برزخ و مثال صعودی تفسیر میکند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، به تقریر و مطالعه تطبیقی این دو دیدگاه پرداخته شده است و توانایی هر کدام در تبیین مسئله و پاسخگویی به شبهات را مورد سنجش و ارزیابی قرار داده و با ذکر برخی مصادیق نشان داده شده است که تاویل حکمی در این زمینه توفیق بیشتری در قلع اساس اشکال و همراهی با متون خواهد داشت.
خلاصه ماشینی:
در عين حال و با لحاظ اين اتفاق نظر و به استثناي معدود کساني چون ضرار بن عمرو و بشر المريسي که انکار عذاب قبر در کتب کلامي به آنها اسناد يافته (سبحاني، ١٤١٢ق ، ج ٤: ٢٣٧) دانشمندان مسلمان در مواجهه و تعامل با اين متون ، يکسان و هم نوا نبوده و دو رويکرد متفاوت اتخاذ کرده اند که در آغاز و انجام و سرانجام اين بحث تاثير گذار است .
(غزالي، ١٤٠٢ق ، ج ٤: ٥٠٢) ب ) رويکرد «تفسير» در مقابل ، کسـاني با اذعان به اينکه فهم تفصـيلي و عميق و دقيق کيفيت اين امور مانند بسياري از ديگر معارف شريعت از عهده درک عقلاني بشر بيرون است ، توقف و تعطيل در برابر اين مسائل را نيز روا ندانسته و معتقدند بايد در حد توان براي تبيين آنها تلاش کرد.
در تفسير مادي و عرفي ، اين متون (به حسب نگاه سطحي) با همان کيفيت و مشخصاتي که در روايات آمده معنا ميشوند، بنابر اين مراد از عذاب و فشار قبر آن است که روح به جسد ميت بازگردانده ميشود و زمين که مأمور خداوند است ، جسد او را به همان کيفيت که در روايات آمده ، مورد فشار قرار ميدهد: و اين مطلب حقي است و تصديق آن واجب است ، زيرا از نظر عقل ممکن است .
٢(مجلسي، ١٤٠٣ق : ج ٥٨: ٥٠؛ کليني، ١٤٠٧ق : ج ٣: ٢٤٥) 14 با توجه به اينکه سخن از اين قالب در مرتبه پس از قبض روح به ميان آمده ، عالم قبر و حوادث گفته شده در آن را نيز شامل ميشود.