چکیده:
کی از قدیمترین انواع ادبی دنیا داستان است. داستان گرچه در دوره اخیر و چند قرن پیش با دن کیشوت سروانتس پا به عرصه ظهور نهاد، امّا در بین ملل متمدّن گذشته، از جمله ایران سابقه کهنی دارد. وجود داستانهای گوناگون در فرهنگ ایرانیان نشان از زندگی این نوع ادبی در این سرزمین است؛ هرچند داستان جدید با آنچه ما در ادبیّات قدیم خود داریم، بسی تفاوت دارد؛ امّا میتوان برای نشان دادن این تفاوت از اصطلاح قصّه برای داستانهای کهن استفاده کرد. در این مقاله تاریخ ادبیّات داستانی ایران را واکاوی کرده و به بررسی ادبیّات شفاهی و داستان در آن دوره (پیش از پیدایش خط) پرداختهایم. نتایج پژوهش نشان داد که حتّی پیش از پیدایش خط، داستان در زندگی روزمرّه ایرانیان حضور داشته است.
خلاصه ماشینی:
وجـود داستان هاي گوناگون در فرهنگ ايرانيان نشان از زندگي اين نـوع ادبـي در ايـن سـرزمين اسـت ؛ هرچنـد داسـتان جديد با آنچه ما در ادبيات قديم خـود داريـم ، بسـي تفـاوت دارد؛ امـا ميتـوان بـراي نشـان دادن ايـن تفـاوت از اصطلاح قصه براي داستان هاي کهن استفاده کرد.
اين روايات در طي زمان و گذشـت روزگـاران شـکل هـاي گوناگوني به خود گرفته اند و تنـوع بسـيار يافته انـد؛ امـا فردوسـي افسـانه ها را بـا روايـت تـاريخ باسـتاني ممزوج کرده و حماسه و داستان را چنان درهم آميخته است که گويي ايـن دو از ازل بـاهم بوده انـد و در اين ميان راويان نقش برجسته اي در انتقال ادبيات شفاهي داشته اند.
چنــين گفــت داننــده دهقــان پيــر کــه دانــش بـود مـرد را دسـتــگير (فردوسي، ١٣٧٥: ٢١١) ز گـفتـــار دهقــان يـــکي داسـتـــان بـپـيـونــــدم از گـفـتــــۀ بـاســــتان ز مؤبــد بــر اين گونــه برداشــت يــاد کـــه رســـتم يکـــي روز از بامـــداد (همان : ١٧٠) افسانه ها، اساطير، حماسه هاي ملي و داستان ها و قصه ها به تعبير فردوسي «پراکنده در دسـت هـر موبـدي » قرار داشته است و «از او بهره اي برده هر بخردي (٤)» همۀ ايـن داسـتان هـاي پراکنـده بـه همـت موبـدان و دهقانان ايران دوست و علاقه مند به تاريخ و فرهنگ ايران باستان و سرگذشت پهلوانـان و شـاهان کشـور خويش از گزند حوادث روزگار مصون مانده است .
» (تفضلي، ١٣٧٨: ٣٠) از دورة هخامنشيان هيچ نمونه اي از ادبيات داسـتاني کـه بـه خـط و زبـان ايـن دوره باشـد، در دسـت نيست ؛ اما مطالعۀ تاريخ شاهاني مانند کوروش ، داريوش ، کمبوجيه و خشـايار شـاه بـا همـۀ تحريف هـا و کاستي ها ميتواند ما را با داستان هاي نانوشته اي آشـنا کنـد.