چکیده:
وجود گزارشهای ضد و نقیض درباره کیفیت تعامل محمدبن حنفیه و سیّدالشهداء(ع) در رابطه با نهضت کربلا، نشان از لزوم ارزیابی و بررسی صحت و سقم آن اخبار دارد. گزارش ابناعثم مبنی بر نگارش وصیتنامه از سوی امام(ع) برای محمدحنفیه پیش از ترک مدینه؛ مخالفت او با قیام آن حضرت در گزارش ابنسعد؛ دو نامه ارسالی سیّدالشهداء(ع) برای وی از مکه و کربلا و نیز «روایت مشیّت» که از ابنطاووس نقل شده، از جمله این اخبار است. پژوهش حاضر بر آن است تا این اخبار را مورد بازخوانی قرار داده و به نقد و ارزیابی آنها بپردازد. کاوش در گزارشها نشان از ضعف «روایت مشیّت» و وصیتنامه مشهور امام(ع) به محمدحنفیه و ناسازگاری و تعارض خبر مخالفت او با قیام برادر در مکه دارد. همچنین براساس خوانشی جدید از دو نامه ارسالی امام(ع)، مخاطب اصلی نامهها، محمدحنفیه بوده و آن حضرت پیشاپیش از عدم دستیابی خاندان او به حکومت خبر داده است.
خلاصه ماشینی:
گزارش ابناعثم مبنی بر نگارش وصیتنامه از سوی امام× برای محمدحنفیه پیش از ترک مدینه؛ مخالفت او با قیام آن حضرت در گزارش ابنسعد؛ دو نامه ارسالی سیدالشهداء× برای وی از مکه و کربلا و نیز «روایت مشیت» که از ابنطاووس نقل شده، از جمله این اخبار است.
پرسش شیعیان از امام باقر× و امام صادق× و گفتگوی آنان با یکدیگر درباره عدم حضور محمد حنفیه در کربلا و نیز اخبار برخی منابع اهلسنت مبنی بر مخالفت و عدم موافقت او با رفتار سیاسی امام× که در این پژوهش به آنها پرداخته خواهد شد؛ بیانگر اهمیت شناخت دیدگاه ابنحنفیه درباره قیام برادر است.
از این گذشته، به فرض پذیرش درستی استناد یاد شده، گزارش ابناعثم، تنها میتواند نرفتن محمد حنفیه به مکه را توجیه کند؛ نه عدم حضور او در کربلا را؛ بهویژه آنکه منابع فریقین بر مخالفت وی با رفتن امام× به کوفه اتفاق نظر داشته و کسی مخالفت او را انکار نکرده است.
دلیل سوم، یعنی گزارش ابومخنف هم، دلیل محکمی بر رد حضور محمد حنفیه در مکه و دیدار و گفتگوی او با امام× نیست؛ زیرا میتوان بین حضور و عدم حضور او در مکه، این گونه جمع کرد که وی برای دیدار و منصرف کردن برادر به مکه رفته و سپس به مدینه بازگشته؛ بهگونهای که در زمان خروج امام× از مکه در مدینه بوده و مناسک حج را نیز درک نکرده است.
ابنسعد، گزارش دیگر مورخان درباره دیدار محمد حنفیه با امام× در مدینه را نقل نکرده، درحالیکه این خبر از گزارشات ابومخنف بوده و آن را در اختیار داشته است.