چکیده:
مسأله خاستگاه اِسناد حدیث و تاریخگذاری آن در طی یک سده گذشته از مباحث مهم میان دانشمندان مسلمان و حدیثپژوهان غربی بوده است. در این باره، هر دو دسته غالباً با استناد به گفته ای از محمد بن سیرین(110ق) که در آن آغاز اسناد دهی برای حدیث به سبب وقوع یک فتنه دانسته شده است، تاریخگذاری های متفاوتی را ارائه نموده اند. محدّثان اهلسنت، فتنه مورد نظر را قتل خلیفه سوم در سال 35 ق دانسته و زمان آغاز بهکارگیری اسناد را نیز در اوایل سده نخست هجری بر شمرده اند؛ اما برخی محققان غربی، تاریخ خاستگاه اسناد را مرتبط با رویدادهای اوایل سده دوم هجری برشمرده اند. در این میان، حدیث پژوه هلندی خوتیر ینبل، با در نظرگرفتن شورش عبداله بن زبیر در مقابل امویان در طی سال های 63-73 ق به عنوان اولین واقعۀ موسوم به فتنه، خاستگاه بکارگیری اسناد را دهه هفتاد از سده نخست هجری در نظر میگیرد. در این جستار، با نقد دیدگاههای ینبل به وسیله بررسی اخبار و گزارشهای مستند و معتبر در منابع حدیثی و تاریخی کهن، شورش ابنزبیر در مقابل امویان به عنوان اولین فتنه، نادرست دانسته شد. بهعلاوه، روشن گردید که منظور ابنسیرین از فتنه با دوران قیام مختار ثقفی(66-67 ق) در کوفه انطباق بیشتری دارد؛ بنابراین میتوان تاریخگذاری خاستگاه رسمی و نظام یافته اسناد را مربوط به این دوران قلمداد نمود.
The issue of the origin of Hadith Isnad and its dating over past century has been an important topic among Muslim scholars and Western hadith scholars. In this regard, both categories are often based on citations of Muhammad ibn Sirin(110 AH.), in which the initiation of Isnad for the hadith was considered as a result of a riot, has given different dates. Hadith Scholars, considered the intrigue to be the murder of the third caliph in 35 AH., and the time when Isnad began to be used in the early part of the first century AH., but some Western scholars have cnsidered the origin of Isnad as related to the events of the early second century AH. In the meantime, G.H.A. Juynboll, a Hadith scholar from the Netherlands, considered the origin of the use of Isnad in the seventies since the first century, considering the rebellion of Abd-allah ibn Zubayr against the Umayyads during the years of 63-73 AH. as the first act known as Fitna. In this essay, through criticizing the views of Juynboll by reviewing traditions and authoritative reports in ancient hadith and historical sources, the rebellion of Ibn Zubayr against the Umayyads was considered as the first riot. In addition, it became clear that the purpose of Ibn Sirin from riot with the period of the al-Mukhtar Thaqafi`s (66-67 AH.) uprising was more consistent in Kufa; therefore, the historical and systematic origins of Isnad could be regarded as related to this period. <br />
خلاصه ماشینی:
اســکات لوکاس نيز با وجود آن که آراي ينبل را درباره تاريخ علم حديث رد مي کند، اما با اين ديدگاه وي همسواست که اسناد توسط اولين نسل از تابعيان به کار برده شده است و بر اساس خبر ابن سيرين ، شکل گيري اسانيد را اواخر سده نخست و در حدود سال ١٠٠ ق بر مي شمارد (٣٤٨-٣٤٧ .
٣. ديدگاه ينبل در تاريخ گذاري شــورش ابن زبير به عنوان فتنه و خاســتگاه اسناد همان گونه که اشـــاره شـــد خوتير ينبل معتقد اســـت ، شـــورش عبداله بن زبير عليه امويان ، مصداق فتنه اي مي باشد که ابن سيرين آن را خاستگاه اسناد حديث در نظر گرفته است ؛ لذا در اين مجال با توجه به نظرگاه ينبل ، اســـتنادات و اســـتدلال هاي وي در اين زمينه مورد بررسي قرار مي گيرد.
بنابراين ، ديدگاه خوتير ينبل درباره عدم ارتباط تعيين قتل خليفه سوم به عنوان مصداق فتنه اول ، مورد پذيرش نيســـت ، چنان که روايات و اخبار مختلف از منابع و آثار متقدم نيز نشان دادند که اين واژه در موارد ديگري غير از قتل خليفه سوم و آشوب ابن زبير در اشاره به حوادث و وقايعي که در فاصـــله زماني ميان اين دو رويداد واقع شـــده اند نيز، به کار رفته است .