چکیده:
نویسندگان و دانشمندان اسلامی از جمله ابن ندیم، بیرونی - شهرستانی و یعقوبی دانستههای ارزشمند خود را درباره مانی و دین او در نوشتههای خود آوردهاند و این همه پیش از آن است که اروپاییان شناخت درستی از این دین فراموش شده داشته باشند. ابن ندیم چنان با درستی و گزارش گونه و بیهیچ پیش داوریای درباره این دین سخن گفته است که در جهان باستان بیسابقه است. هرچه که او گفته نیز پس از یافتن دست نوشتههای مانوی تایید شد. از جمله در گفتار او درباره دین مانوی در الفهرست، نام کتابهای مانی نیز آمده است که یکی از آنها کوان (کتاب غولان) است. هنینگ (1943) نخستین کسی است که قطعههای تورفانی کوان را بازشناسی کرد. زوندرمان (1973 و 1984) چند قطعه دیگر را منتشر ساخت. وی (1994) چند قطعه سغدی و ویلکنس (2000 و 2016) قطعههای اویغوری را منتشر ساخت. مورانو (2009 و 2011) چند قطعه دیگر سغدی را منتشر کرد. ابن ندیم پس از نام بردن از کتاب غولان گویا درباره محتوایش نیز سخن گفته بود که متاسفانه در همه دست نوشتهها، این بخش از میان رفته است. در این جستار کوشش شده تا گفتههای ابن ندیم و دیگر دانشمندان اسلامی با دست نوشتههای یافت شده از کوان سنجیده شود تا از این راه بتوان به شناختی کلی از محتوای کتاب غولان و ساختارش دست یافت.
Mani composed a cycle of narratives, which entitled Kaw n in Middle Persian and Parthian. The Coptic texts call it Tgrphe nngigas. This title bears in Arabic: Sifr al-jababira. Ibn al-Nadim, Biruni, Ya qhubi, Sahrist ni and the other Islamic scholars and Authors have cited their valuable knowledge about Mani and his religion in their books. It was many years before that the western scientists have any authentic information about this silent religion. Ibn al-Nadim has written in his book Al-Fihrist too exactly and without criticizing, very important information about Manichaean Religions, which is unequalled in ancient world. Whatever he said is after finding Manichaean Fragments in Turfan confirmed. In the chapter about “Manichaean Religion” in Al-Fihrist comes the list of Mani’s Books, one of them is kawan (sifr al-jab bere). He says about this book: “The book sif-al-jab bere includes …” In all manuscripts comes a lack in this phrase. In this paper, Ibn al-Nadim’s information about Kaw n with the Manichaean Fragments of Turfan collection (the Middle Persian, Parthian and Soghdian texts) and quotations from Coptic and the other Islamic texts have been compared, to find the main structure of this book.