چکیده:
اشتهار حضرت صادق علیه السّلام به فقه درمیان اهل سنت باعث شده تا در سالهای اخیر، ابهاماتی درباره اهمیت و جایگاه حدیث ایشان در مدینه قرن دوم پدید آید و اشتغال حضرتش به حدیث و اقبال محدثان عامّی به ایشان مورد تردید قرار گیرد. برای حلّ این مسئله باید جایگاه حدیثی امام صادق را تا حد ممکن بازیابی کنیم. برای این منظور، مدلی کلی ارائه میشود که بر اساس بررسی شاخصهایی کمّی و بعضا کیفی، از جمله: تعداد شاگردان، تعداد روایات آن محدث در منابع متقدم، رجوع محدثان پرکار به وی و میزان توجه رجالیان و محدثان و اظهار نظرهایشان درباره محدث است.
بنابراین برای بازیابی جایگاه حدیثی امام صادق علیه السّلام میان اهل سنت و در نیمه ابتدایی قرن دوم مدینه، باید به محدثان سرآمد و پرکار مدینه پرداخته شود؛ شهری که محل اقامت امام صادق و یکی از مهمترین مراکز حدیثی اسلامی بوده و مالامال از راویان اهل سنت و تقریبا تهی از راویان شیعی بوده است. پس از شناسایی محدثان مورد نظر و بررسی برخی از شاخصهای حدیثی، راویان بی اثر یا کماثر در حدیث مدینه را کنار نهادیم و شاخصهای تکمیلی از محدثان برگزیده را که مشایخ حدیث مدینه هستند مقایسه کردیم. در نهایت با مقایسه شاخصهای آنان با امام صادق علیه السّلام جایگاه حدیثی حضرتش درمیان مشایخ حدیث مدینه بازیابی خواهد شد. این مقایسه نشان میدهد امام صادق از بالاترین جایگاه حدیثی و اقبال در بین محدثان اهل سنت مدینه در آن عصر برخوردار بودهاند.
اشتهار الامام الصادق علیه السلام بالفقه عند اهل السنة یوجب أن تتکون ملابسات حول الاهمیة و مکانة حدیثه فی المدینة فی القرن الثانی و اثیر الضباب حول اشتغاله بالحدیث و اقبال محدثی العامة الیه فی السنوات الاخیرة. علینا ان نعید النظر حول مکانة الامام الصادق علیه السلام فی الحدیث علی قدر الامکان لحل هذه المسألة. لهذا یقدم مودیلا کلیا و هو علی اساس دراسة المؤشرات الکمیة و بعضا الکیفیة من جملتها، عدد التلامیذ، عدد رواة ذلک المحدث فی المصادر المتقدمة، رجوع المحدثین المرموقین و الناشطین علیه و مدی اقبال الرجالیین و المحدثین و إبداء آرائهم حول المحدث. لذلک علینا ان نتطرق الی المحدثین المرموقین و الناشطین فی المدینة لإعادة النظر حول مکانة الامام الصادق علیه السلام فی الحدیث عند اهل السنة و فی المنتصف الابتدائی للقرن الثانی فی المدینة، و هی، کانت المدینة محل إقامة الامام الصادق علیه السلام و من اهم المراکز الحدیثیة الاسلامیة و مملوءة من رواة اهل السنة و خالیة من رواة الشیعة. و بعد ان عرفنا المحدثین المنظورین الیهم بعین الاعتبار و الدراسة حول بعض من المؤشرات الحدیثیة، تخلینا عن رواة غیر ناشطین او قلیلی النشاط فی حدیث المدینة، قار نا المؤشرات الاضافیة من المحدثین المختارین الذین کانوا مشایخ الحدیث للمدینة. و فی النهایة سنعید النظر حول المکانة الحدیثیة للامام الصادق علیه السلام عند مشایخ حدیث المدینة بمقارنة مؤشراتهم مع الامام الصادق علیه السلام. ترینا هذه المقارنة، أن للامام الصادق علیهم اسلام اعلی مکانة فی الحدیث و الاقبال علیه عند محدثی المدینة من اهل السنة فی ذلک العصر.
Hazrat Sadiq's reputation for jurisprudence among the Sunnis has caused ambiguities in recent years about the importance and status of his hadith in Medina in the second century, and his hadith and the popularity of him among general narrators has been questioned. To solve this problem, we must restore the hadith position of Imam Sadiq as much as possible. For this purpose, a general model is presented which is based on the study of quantitative and sometimes qualitative indicators, such as: number of students, the number of narrations of that narrator in earlier sources, the reference of active narrators to him and the level of attention of Rejaliyun and narrators and their comments about the narrator.
Therefore, in order to restore Imam Sadiq's hadith status among the Sunnis and in the first half of the second century in Medina, one should pay attention to the prominent and prolific narrators of Medina, a city that was the residence of Imam Sadiq and one of the most important centers of Islamic hadith and full of Sunni narrators and already devoid of Shiite narrators. After identifying the intended narrators and examining some of the hadith indicators, we set aside ineffective or low-effective narrators concerning the hadith of Medina and compared the additional indicators of the selected narrators who are the elders of the hadith of Medina. Finally, by comparing their indicators with Imam Sadiq's, his hadiths position will be retrieved among the elders of Medina's hadith. This comparison shows that Imam Sadiq had the highest position in hadith and welcomed greatly among the Sunni narrators of Medina at that time.
خلاصه ماشینی:
مقبولیت حدیث امام صادق در مدینه براساس مقایسه شاخصهای حدیثی احمدرضا کرمی* اشتهار حضرت صادق به فقه درمیان اهل سنت باعث شده تا در سالهای اخیر، ابهاماتی درباره اهمیت و جایگاه حدیث ایشان در مدینه قرن دوم پدید آید و اشتغال حضرتش به حدیث و اقبال محدثان عامّی به ایشان مورد تردید قرار گیرد.
(رجوع کنید به سرتاسرThe Origins of Islamic Law by Yasin Dutton و تهذیب الکمال، ذیل ترجمه مالک بن انس) در چنین فضایی، فهم میزان تعامل و تمایل طرفینی امام و محدثان سنی برای القا و دریافت حدیث، اهمیت بسزایی دارد، یعنی فهم این مطلب که حدیث امام از چه سطحی از اهمیت برخوردار بوده و تا چه میزان مورد اقبال و توجه محدثان عامه بوده است.
اینکه در شهر مدینۀ قرن دوم که فضای حدیثی تقریباً یکدست سنی داشته، حدیث امام صادق تا چه میزان مورد توجه بوده و عامه چه قیمت و ارزشی برای آن قائل بودهاند، به پژوهشگر کمک میکند تا بتواند از نقش قابل توجه تأثیرات دیدگاههای کلامی و مذهبی نسبت به گزینش یا عدم گزینش روایات وی تا حد قابل توجّهی عبور کند، چرا که روایات محدثان در طول تاریخ دچار آفاتی گردیده که یکی از آنها سانسور یا انتخاب سلیقهای و یا حتی تدلیس در اسناد روایات، توسط صاحبان منابع بوده است؛ اتفاقی که در عصر حضور مشایخ اتفاق رخ داده و پس از آن و با گذشت زمان با افزایش و گسترش آفات ادامه یافته است.
در مورد منابع قرن دوم و سوم نیز به نظر میرسد حدیث امام صادق برای آنان شناخته شده و قابل قبول است.